Het veel gehoorde argument dat het celibaat ingesteld zou zijn louter en alleen om de rijkdommen van de clerus veilig te stellen voor de kerk is niet onwaar, maar is wel slechts een klein onderdeel van de hele theologische discussie rond seks en lichamelijkheid. De celibaatsverplichting voor priesters en kloosterlingen is een kerkelijke wet, en geen goddelijke. Dat wil zeggen dat het hier niet gaat om een onfeilbare geloofsuitspraak die onderschreven dient te worden, maar om een ‘gewone’ kerkelijke bepaling. De celibaatsverplichting wordt traditioneel gebaseerd op het leven van Jezus dat in de traditie van de kerk als celibatair wordt geschetst. De eerst ‘paus’, de apostel Petrus, was echter wel getrouwd net als vele pausen, bisschoppen en priesters in de eerste eeuwen van de christelijke kerk. “Jezus ging naar het huis van Petrus en zag diens schoonmoeder met koorts op bed liggen” (Mat. 8, 14).
Geschiedenis
Een van de eerste kerkelijke overheidsbekleders die over de wenselijkheid van priesterlijk celibaat dacht en schreef, was paus Siricius (384-399). In zijn Decreta en Cum in Unum stelt hij dat seksuele onthouding een apostolische praktijk is. En daarom verdient dit voorbeeld navolging van de clerus. Deze tendens tegen de algemeen aanvaarde praktijk van gehuwde priesters werd voortgezet op de synode van Elvira en Carthago.
Concilie van Lateranen
In 1123 en in 1139 werden het Eerste en Tweede Concilie van Lateranen gehouden. De bepalingen van een concilie zijn – in tegenstelling tot een synode – wel voor de hele Westerse kerk geldig. Wat begon als een lokale onderneming van bisschoppen wordt een breed gedragen idee in de hoogste kerkelijke kringen. Canon 6 van Lateranen II bevestigt de canon 21 van haar direct voorganger: “Wij verordineren dat zij die in het subdiakenschap [oude wijding voor die van diaken en priester] zijn of in hogere (wijdings)ordes, en die een huwelijk zijn aangegaan of concubines hebben, dat zij hun dienstwerk [schorsing als priester] en kerkelijke vergoedingen [kerkelijk salaris] worden ontnomen. Omdat zij de tempel van God zijn en genoemd zouden moeten worden, de schaal van God, de bode van de Heilige Geest, is het ongepast dat zij zich bezig houden met huwelijk en onreinheden”. In 1967 bevestigde paus Paulus VI nog eens het kerkelijke standpunt in zijn encycliek Sacerdotalis Caelibatus, dat letterlijk ‘het Priesterlijk Celibaat’ betekent.
Gnosis
Opvallend is de koppeling die Lateranen maakt tussen huwelijk en (andere?) ‘onreinheden’. Seksualiteit lijkt binnen de christelijke traditie op gespannen voet te staan met heiligheid. De (antropologische) redenen hiervoor zijn niet geheel duidelijk, maar twee elementen zijn wel aan te wijzen. In het eerste millennium van haar bestaan vond in de kerk een gevecht plaats tussen wat nu de orthodoxie heet en allerlei groepen die bekend staan onder de naam ‘gnosisme’. Het gnosisme hing een sterk dualisme aan, tussen hemel en aarde, God en mens, man en vrouw, ziel en lichaam, waarbij het eerste oneindig ver verheven is boven het tweede. De kerkvaders hebben zich altijd verzet tegen dit lichaamsvijandelijk denken, maar de orthodoxie heeft er wel haar problematische verhouding van seks en lichamelijkheid aan over gehouden. Kwestie van wie met pek omgaat ermee wordt besmet.
Onreinheid
Een tweede reden is de morele interpretatie van de oude Israëlische reinheidswetten. Toen de afstand tussen jodendom en christendom toenam, stonden de christelijke theologen voor het exegetisch-dogmatische probleem wat zij moesten aanvangen met de ellenlange cultische reinheidsvoorschriften uit het Oude Testament. Bovendien was de tempel van Jeruzalem door de Romeinen verwoest, het brandpunt van veel cultische bepalingen in het Oude Testament. De kerkvaders losten dit probleem op door de oude cultusvoorschriften op een morele manier te interpreteren. Waar in het Oude Testament een scheiding werd aangebracht tussen ‘rein’ en ‘onrein’ – dat wil zeggen ‘dit mag wel/niet in contact komen met het heilige’ – maakten de kerkvaders het verschil tussen zalig en zondig. En veel van de reinheidswetten in het Oude Testament hebben te maken met lichamelijkheid en seksualiteit.
Praktische argumenten: vrij voor de kerk
Voor het verplicht stellen van het celibaat zijn drie soorten argumenten te geven (en deze zijn ook gegeven in de geschiedenis van de Rooms-katholieke kerk). Het eerste praktische argument is dat een celibataire priester voorkomt dat de kerkelijke bezittingen worden versnipperd over de zonen (en/of dochters) van de priester. Als een celibataire priester sterft, vervallen zijn kerkelijke bezittingen aan de bisschop. Dit argument geldt in onze moderne samenleving niet meer, omdat het erfrecht nu dit soort zaken regelt, ook voor priesters.
Een tweede praktisch argument is dat een celibataire priester in financiële en emotioneel-religieuze zin meer afhankelijk is van zijn collega-priesters en zijn bisschop. Belangenconflicten tussen gezin (vrouw en kinderen) en kerk (bisschop) worden zo voorkomen. Een aanverwant argument is dat niet-getrouwde priesters gemakkelijker te verplaatsen zijn tussen de ene en de andere parochie.
Antropologische argumenten: vrij van smetten
De spirituele zuiverheid die voor een priester vereist is als hij de sacramenten bedient, vereist tegelijkertijd dat hij zich afzijdig houdt van ‘bezoedelende’ zaken als seksualiteit. Het standpunt van de kerk tegen gehuwde priesters zit ‘m niet direct in de band die een priester met een bepaalde levenspartner aangaat, maar meer in het feit dat het huwelijk dé plaats (en de enige toegestane) is voor het hebben van seks. Seksualiteit, reinheid en lichamelijkheid staan in slechte reuk in christelijke tradities. Seksualiteit, lust en zonde worden aan elkaar verbonden. Op die manier wordt lichamelijke reinheid (geen seks) verbonden met geestelijke reinheid (genade), terwijl onreinheid (seks) verbonden wordt met geestelijk verval (zonde). Hoewel de christelijke traditie nooit het huwelijk heeft laten vallen, is er een sterke tendens om de celibataire hoedanigheid hoger te waarderen dan de gehuwde levensstaat.
Theologische argumenten: net als Jezus
Deze voorkeur voor een lichamelijk reine (dus seksualiteitsloze) staat, is ook terug te vinden in de door de kerk gebruikte theologische argumenten. Het is belangrijk om te beseffen dat in de oude documenten vaak ‘huwelijk’ staat waar wij in onze moderne tijd ‘seks’ zouden verwachten. Het eerste theologische argument is dat priesters zoveel mogelijk het celibataire leven van Jezus moeten volgen. Jezus lijkt dit zelf te zeggen: “Er zullen ongehuwden zijn omwille van het Koninkrijk [God]” (Luc. 18,28-30; Mat. 19,27-30; Mar. 10,20-21).
Als religieuze leraar en joodse man van zijn tijd is het zeer onwaarschijnlijk dat Jezus niet getrouwd was. Een ongetrouwde man werd niet serieus genomen. Alle leraren (rabbi’s), schriftgeleerden en tempelpriesters hadden een vrouw en nageslacht. Het niet hebben van kinderen werd gezien als een vloek van God. Een ongetrouwde man was zo goed als ondenkbaar in het mainstream jodendom van Jezus’ tijd. Het blijft echter vreemd dat er geen enkel vroeg-christelijk geschrift te vinden is – apocrief of canoniek – dat expliciet melding maakt van Jezus’ celibaat. Een bewuste keuze van hem om geen vrouw te hebben, zou – dunkt me – wel alle reden hebben gegeven om dit juist wel te vermelden, zoals ook ander controversieel gedrag van Jezus expliciet wordt vermeld. De evangeliën vermelden ook dat Jezus’ leerlingen niet hun handen ritueel reinigen voor het eten, en dat Jezus met zondaars aangaat en zelf onreine vrouwen aanraakt.
Paulus zorgt voor een ander theologisch argument als hij schrijft: “Ik zou liever zien dat alle mensen waren zoals ik, maar iedereen heeft van God zijn eigen gave gekregen, de een deze, de ander die. Wat de weduwen en weduwnaars betreft, zeg ik dat het goed voor hen zou zijn alleen te blijven, zoals ik” (1 Kor. 7,7-8). De reden voor deze keus geeft Paulus later in dezelfde brief: “Ik zou willen dat u geen zorgen hebt. Een ongetrouwde man draagt zorg voor de zaak van de Heer en wil de Heer behagen. Een getrouwde man draagt zorg voor aardse zaken en wil zijn vrouw behagen, dus zijn aandacht is verdeeld. Een ongetrouwde vrouw en een meisje dat nog niet getrouwd is, dragen zorg voor de zaak van de Heer, en wel zo dat ze God met heel hun lichaam en geest zijn toegewijd. Maar een getrouwde vrouw draagt zorg voor aardse zaken en wil haar man behagen. Ik zeg dit in uw eigen belang, niet om u aan banden te leggen, maar om u tot onberispelijk gedrag en onverminderde toewijding aan de Heer te brengen” (32-35).
Het celibaat is en blijft daarmee een controversieel onderwerp, vooral in het Westen. Dat zal nog wel even zo blijven. De kerkleiding lijkt niet van zins de verplichte koppeling tussen celibaat en priesterschap te heroverwegen, zoals de moderne maatschappij in het celibaat niets anders lijkt te kunnen zien als tegennatuurlijk gedrag dat uit de donkere Middeleeuwen stamt. Helaas, want het celibaat als levenskeuze geeft een belangrijk tegendraads geluid in onze samenleving die vooral gericht is op kortetermijnbevrediging.
Handige tekst, mooi overzichtje. Dank. Ben het inhoudelijk wel eens met Bosman.
Als Jezus getrouwd was, vond hij het celibaat dus niets. Hoe kan Bosman dan toch positief zijn?
Jammer dat Frank Bosman zijn interessante conclusie bewaart tot de laatste regel, en niet dieper ingaat op de vraag waarom het celibaat een belangrijk tegendraads geluid geeft.
Indien het om een leven zonder seks gaat, waarom is dat dan een tegendraads geluid? En een leven zonder intimiteit en relaties? Er is toch meer kortetermijnbevrediging in de wereld dan seks alleen? En seks is toch meer dan bevrediging?
Ik blijf zitten met het idee dat dit de inleiding was, en hoofdstuk 1 nu gaat beginnen.
Goed opgebouwd artikel met een afsluiting waar ik het mee eens ben.
ik deel mening Daphne: Frank: wanneer komt je vervolgverhaal, zou die graag lezen op deze site.
Een verhelderend artikel met theoretische achtergronden. Wat ik er als kloosterling die weduwe is aan toe wil voegen is een gevoelsaspect.
Als je je geroepen weet door God vult dat een groot deel van je liefdesleven, vergelijkbaar met verliefdheid. Als dit gevoel niet na een euforistische periode is verdwenen dan is dat vergelijkbaar met een goed huwelijk waarbij er geen plaats over is voor een andere persoon om daar een unieke relatie mee aan te gaan. Wel is er voldoende ruimte om nabij te zijn aan anderen opdat die liefde die jou vervult doorgegeven kan worden, vergelijkbaar met gehuwden die hun wederzijdse liefde aan hun kinderen doorgeven.
Het celibaat is mits vrij en weloverwogen verkozen m.i. een prima levensstaat en niet alleen een leven zonder seks. Voor een celibatair is goede vriendschap overigens onontbeerlijk, als je daar vrij in staat is die vriendschap geen enkele bedreiging voor dat celibaat maar juist een verrijking.
Zowel binnen een goed huwelijk als binnen een celibatair leven kun je gelukkig zijn en dat is een tegendraads geluid dat je weinig hoort.
@Daphne en Inge, het is inderdaad maar een opzet voor een veel langere discussie over seksualiteit binnen de christelijke traditie. Ik hoop daar ooit nog eens een keer een boek over te schrijven. Eerst maar promoveren 🙂
Wat een warrig verhaal is dit. De schrijver voert zelf de argumenten aan om tegen het verplichte celibaat te zijn, namelijk het huwelijk van Petrus en het waarschijnlijke huwelijk van Jezus. En toch is hij tegen? De enige argumenten blijven dan de praktische handigheid en dat lijkt mij toch geen goede reden.
En als “tegendraads” een argument is , dan weet ik er nog wel een paar.
Kortom, een onduidelijk stukje dat blijft hinken tussen twee gedachten.
In de kern is Bosman zo conservatief als de pest, 0ok al twittert hij er wat op los. Jammer, we hebben progressieve theologen nodig die hard schreeuwen: stop met het celibaat!!!!
Nee mijnheer Bosman, de Gnostiek ( Gnosis betekent: kennis ) heeft weinig tot niets te maken met het onderwerp waar u over schrijft.
Die oorsprong ligt al bij Plato ( 300 v. Chr ).
Schreef hij al niet over hoe de dood een verlossing betekent voor de ziel uit de gevangenschap in een verderfelijk lichaam?
En over kerkvaders gesproken…….neem Augustinus die spreekt over de lage lusten van de zinnen.
En luister eens naar Calvijn, eeuwen later spreekt hij over de zondigheid des vlezes.
Het zijn niet de Gnostici maar het kerkelijk Christendom, zowel van Rooms Katholieke als Protestante zijde die de scheiding tussen lichaam en ziel en dus de problematische verhouding van seks en lichamelijkheid, ook heden ten dage, in stand houden.
@carla Ik ben het gedeeltelijk met uw opvatting eens. De roomse én reformatorische traditie hebben inderdaad de positieve relatie tussen seks en religie geen goed gedaan. U geeft er enkele rake voorbeelden van. De reden echter die achter deze pessimistische houding t.o.v. seks schuilt, ligt mij inziens in twee zaken, zoals ik in mijn artikel ook vermeld. 1) De morele interpretatie door de kerkvaders van de cultische reinheidswetten van het Oude Testament. 2) Door de discussie met de lichaamsvijandelijke gnosis, waardoor de ‘orthodoxie’ besmet is geraakt. Alle gnostisch-esoterische stromingen (dus niet de hermetisch-esoterisch) delen een lichaams-, vrouw- en seksualiteitsvijandelijke houding op basis van hun kosmologisch en ontologisch dualisme, dat inderdaad ook bij Plato kan worden teruggevonden, hoewel ik hem zeker geen esotericus zou willen noemen.
Beste meneer Bosman, hebt u al een uitgever voor uw boek over celibaat?
Frank, dank voor je reactie. Zoals jij Plato geen esotericus wil noemen, zo wil ik de Gnostiek niet op één hoop vegen met Esotorie.
Je hebt gelijk dat er in sommige Gnostieke stromingen dualiteit voorkomt. Zoals dat eveneens kenbaar is in vele kerkelijke en religieuze stromingen.
Voor de Gnostiek, zoals die mij via Gilles Quispel e.a. tot mij gekomen is, breek ik graag een lans.
Bijna niet te verteren, wat de gesschiedenis laat zien aan wat m.n. de Rooms Katholieke kerk op haar geweten heeft t.a.v. de Gnostiek, die naar men meende wel ‘uitgerookt’ was, maar weer opdook bij de Katharen, die enig verwantschap toonden met de Gnostiek.
Maar dat iets wat goed is niet te verdrijven valt, moge blijken uit de vondst van de Nag Hammadi geschriften.
Lekkere kerkvader hè, die schrijft: ” het is de goeden toegestaan de slechten te doden.”
Ach, het is wellicht wat off-topic, maar wel belangrijk om maar even aan te tonen dat de mens een eigen vrije wil heeft en dat niet te rijmen is met een ‘verplicht celibaat.’
Op welke leest deze dan ook geschoeid is.
Vraag aan Bosman: zou het celibaat iets voor hem persoonlijk zijn of…?
@daan Nee, nog niet 🙂 Maar als een uitgeverij geïnteresseerd is in een boek over Seksualiteit en christelijke traditie dan hou ik me aanbevolen……
Kan me aansluiten bij zr. Monica.
Vrijwillig gekozen celibatair leven wil niet zeggen als een a seksueel wezen krampachtig verder leven
Het is een mooie vorm leven, van niet enkel tegendraads maar alternatief, van bewust leven vooral ook door dit aspect van je mens zijn niet te ontkennen, maar een bepaalde keuze te maken die je sterker en standvastiger kan maken.
Ik gebruik bewust ‘kan maken’, het is niet te generaliseren. Seks is trouwens iets anders dan seksualiteit. Celibatair leven betekent niet seksueel actief (meer) zijn, niet je seksualiteit ontkennen of negeren.
En Frank, ik denk niet dat je veel problemen zult ondervinden bij het zoeken naar een uitgever voor een boek over dit onderwerp 🙂
In de H. schrit zegt petrus onomwonden dat hij en de overige apostelen alles hebben achtergelaten om de Heer te volgen…
Jezus stelt ook nog eens dat zij die hun vrouw meer liefhebben dan Hem Zijn leerling niet kan zijn.
Ik vraag me af of Bosman willens en weten lezers een rad voor ogen probeert te draaien…
Beste meneer bosman,
Celibatair een mooi woord,
voor iets wat onnatuurlijk is.
Ben 14 jaar geleden,
voor de 2e x gescheiden.
En dat ik nu al 9 1/2 jaar
BEWUST DE KEUZE
hebt gemaakt geen mannen meer!!
Doch de jaren waren/zijn eenzaam en liefdeloos!
Ik wilde nu weer een
arm om me heen!!
Sex hoeft nog niet eens!
Maar een aaI, knuffel,
warmte wat
aandacht en Genegenheid
moet toch kunnen?
Dacht ik im mijn naïviteit! !
Ik koste bijna van al die “foute mannen”
players/psychopaten/fakers/kinky sexmaniaken/getrouwde mannen etc.
SEX IS WAT DE KLOK SLAAT!!!
Leef nog steeds BEWUST CELIBATAIR
want ik trap gelukkig nergens in!
Maar ’t is een emotioneel zwaar leven!
Ik hoop toch ooit op de “ware”?
Knap, jong, rijk, ach, van een mooi bord
kan je niet eten?
Maar qua karakter lief eerlijk en trouw?
Moet toch kunnen?
Want celibatair te leven is een eenzaam bestaan.
Graag bericht wanneer
uw boek verschijnt?
Met vriendelijke groetjes,
Leonora Tiddens,
(allround zangeres).
Lieve Corona,
Hoe gaat ’t?
Bedankt voor je lieve woorden.
En je korte levensverhaal.
Wow, .. wat heb jij een lef en kracht in jezelf!
Ik bewonder, hoe je de draad van je leven weer heb opgepakt!
Inderdaad, …een mens moet echt eerst helemaal aan de grond zitten, voordat hij beseft dat hij echt alles zelf moet doen!
Een ander kan ’t immers niet doen voor je!
Ik heb zelf gelukkig nooit aan de drank of
drugs gezeten.
Maar was/ben/heb last van “(vr)eetbuien!!
Verschrikkelijk!! In combinatie met Chronisch ziek zijn, w.o. ook last van matige tot zware klinische depressies!
Doch Ik gebruik geen medicijnen voor mijn heftige depressies, want ze helpen toch niet en je word er nog dikker van!!
Wat men al jaren tegen mij zeggen is:
Leonora, …je moet (eerst) van je zelf houden!
Anders kan een ander niet van jou houden!!
Als ongewenst kind, een nakomertje, en couveusebaby helaas behept met slechte gezondheid, …en ook veelal DISCRIMINATIE!!
Ik ben een Indische Nederlander met Portg.
bloed….
Veelal vroeger gepest en getreiterd en zelfs vaak, heel vaak genegeerd als kind op school!!
En dan ook nog geen warm thuisfront, waar angst, pijn, (incest) en onbegrip w.o. (verborgen) lichamelijk/geestelijke verwaarlozing etc. aan de orde van de dag was!!
I.p.v.Liefde – Respect – Aandacht – Genegenheid
en Geborgenheid!!!
Die van ouders behoorde te krijgen!
Waar ik zo als kind/en nu nog,… als volwassene nog steeds naar snakte en hunkerde!!
Ik was dan ook een stil teruggetrokken, verlegen, haast mensenschuw kind!!
Maar was wel weer vrolijk met liedjes zingen,
want muziek daar genoot ik toen/ en nu nog zo van!!
Ik ging al vanaf mijn 8e naar muziekscholen!
(behalve muziektheorie, Een beetje musiceren; oa. – blokfluit – Accordeon – orgel – keyboard – piano – zingen – drums, leerling PRINS CLAUS CONSERVATORIUM.
TIP: Ga musiceren!!!
Dat maakt je “hart”, en “’t kind” in jezelf weer blij!!
Sinds kort,..heel pril dus, heb ik een nieuwe lieve vriend.
Na 10 jaar BEWUST EENZAME JAREN CELIBATAIR LEVEN!!
Een lieve rustige, wat koele nuchterige Groninger, wel wat saai, hihi!
Hij keek eerst de kat uit de boom!
Maar toen hij me eenmaal begon te
kennen, was hij helemaal “om”, hihi!
Type knuffelbeer, groot, sterk en robuust!
Een zeer intelligente, slimme lieve serieuze humorvolle en met zelfspot, zorgzame
zachtaardige man, maar zeker geen watje!!
Hij is een ICTER, en heeft een fijne maar zware
hectische stressvolle baan als systeembeheerder/netwerkbeheeerder.
Heeft “hart” voor zijn werk, en is als ICTER een beetje prettig gestoord, maar dat ben ik ook!
Hij is type “eizelganger”,…pfff..moeilijk,….moeilijk, …maar dat heb ik liever dan “een foute man,” zoals je begrijpt wat ik bedoel!!!!!
Nu, ik (weer/poging) weer probeerde eerst van mezelf te houden,
komt de Liefde van zelf!!!!
Zit weer sinds kort, in een leuke band, als leadzangeres,.. na weer (lange, lange)periodes van ziek zijn.
(heb “goede en slechte” dagen).
En mijn boomerje/surrogaatkind, want ben kinderloos, …..
ik heb ze helaas niet….
(doet nog steeds pijn,..en ben al 59,5 !!
En hopelijk worden de (vr)eetbuien, nu
ook minder nu, …ik weer liefde en respect
en warmte en genegenheid en geborgenheid krijg van mijn vriend.
En ’t Enthousiasme van de toffe band, die mij met Respect en mij als zangeres, “een muzikaal warm hart” toedragen!!
Dus je bent gezegend, met je lieve kinderen!
Om warm je zelf met hun liefde!
Geloof in jezelf!
Haal jezelf te nimmer naar beneden,
want dat doen andere (domme) mensen wel!
Leef in ’t “hier en nu”
Kijk niet meer achterom!
Geef ’t een plekje, en gooi die “rugzak” weg!!
Kijk, naar de toekomst!
(Ik heb misschien, nog paar jaar te gaan, voordat ik Terminaal Nierinsuffienctie heb!!)
Dus, nu in de “herfst” van mijn leven,
genieten van de liefde van mijn hondje en vriend en mijn liefde voor muziek!
Lieve Corina,
heb een mooi fijn gezond leven. (“innerlijke vrede, in je zelf”).
Tot horens?
Met liefde,
Leonora Tiddens,
(Allround zangeres).
Het is toch ieders vrije keuze en/of roeping
om celibatair te leven.
Er zijn toch genoeg “leken” vrouwen ook die ongehuwd leven omwille van het rijk God.
Ikzelf ben er heel gelukkig mee.