Hoe kon ik daarvoor vallen? Toch vooral omdat het mij als zoekende jongere een gevoel van richting en zin gaf. Het reduceerde de verwarrende grote wereld tot iets wat ik kon overzien en hanteren. Aspecten van de werkelijkheid die daarin niet pasten zag ik niet of werden door mij gezien als werk van de vijand (de Satan). Zoals Trumpfans de verkiezing van Joe Biden tot president verwerpen als een leugen, ‘fake news’.
Breder gezien, denk ik dat elke religie of levensbeschouwing de functie heeft om de werkelijkheid te verkleinen. Dat schermt ons af van de ongrijpbare realiteit die daarbuiten op de loer ligt. Dit geldt ook voor ideologieën die in naam niet religieus zijn. Zo kan het atheïstische China een mens nog meer inpakken dan de kerk waarin Maarten ’t Hart naar lucht hapte.
Zelfs agnosten, die zeggen alle opties open te houden, ontlenen daaraan het knusse gevoel dat een daarvan wel eens waar zou kunnen zijn. Ook deze houding sluit af voor de duizelingwekkende verten die natuurkundige en filosoof Blaise Pascal uit zijn slaap hielden.
Daarvoor teveel open staan is kenmerkend voor een psychose, zegt de antropoloog Ernest Becker. Het talent van mystici en kunstenaars bestaat erin dat ze die gevaarlijke werkelijkheid, die soms als goddelijk vermoed wordt, kunnen channelen in hun leven en werk.
Voor de meesten van ons, echter, is een wereldbeeld dat de realiteit verkleint nodig om als mens staande te blijven. Want de was moet gedaan, de laptop eist aandacht. Cruciaal is wel dat we onze visie niet bombarderen tot dé werkelijkheid. Daar komen Trumpiaanse toestanden van.
Gelukkig heeft elke belangrijke religie een anarchistische kern. In principe kan die ons open houden voor de grotere werkelijkheid. Zo staat in het boeddhisme de verlichting centraal, die zijn stichter ontving toen hij alle beperkte (en beperkende) menselijke pogingen om die te bereiken achter zich liet. In het christendom is de gekruisigde Christus een ‘struikelblok’ dat de comfortabele opvattingen over onszelf en de wereld onderuit haalt. Het heeft in de kerk tot vele vernieuwingen geleid.
Maar niet te vaak, please. Een mens wil toch ook wat voorspelbaarheid en rust.
Toch, ook op tijden waarin het leven een gezellige picknick lijkt, rommelt in de verte altijd die roep van de profeet: Wie kan God zien en leven?
