Het geheim is Hein

Zulke berichten drukken ons met de neus op het feit dat het leven eindig is. Want als het aan ons zou liggen, zouden we als onsterfelijke wezens door het leven gaan. Door die illusie zouden we de sleutel tot geluk missen. Magere Hein is de grote spirituele leermeester. Nemen we zijn les dat ons leven eindig is niet ter harte, dan komen we niet eens aan een begin van echt leven toe. Je bent als een ondode, een zombie.

De Amerikaanse antropoloog Ernest Becker maakte naam met zijn boek De ontkenning van de dood. Becker noemt die ontkenning een ‘vitale leugen’. Het is een leugen, want we gaan allemaal dood. Die leugen is vitaal omdat hij de grote drijfveer van ons gedrag en cultuurscheppend vermogen is. Dat we er net zo goed niet hadden kunnen zijn, vinden wij namelijk geen goed idee. Instinctief gaan we bewijzen dat we er mogen zijn. We gaan betekenis aan ons leven geven, ons bestaan rechtvaardigen om het met een protestantse term te zeggen. We doen alsof we onze eigen schepper zijn. Godjes met een anus worden we, zegt Becker.

Cultuur geeft de illusie dat we niet sterfelijk zijn, het leven in eigen hand hebben. ‘Wie schrijft, die blijft.’ Cultuur beperkt ons bestaan tot een kleine wereld met een drukke studie of baan, een abonnement op deze krant en vooral niet op die, en een overzichtelijke kijk: ‘Politici zijn zakkenvullers’; ‘gelovigen zijn allemaal hypocriet’. De onophoudelijke stroom van amusement in de media overstemt het suizen van de onverbiddelijk dichterbij komende zeis.

Wie zijn leven zo verkleint, komt terecht in een mentaal Madurodam. Zoals de dichter Cornelis Bastiaan Vaandrager constateerde, zijn daar ‘de kroketten in het restaurant/ aan de kleine kant.’ Zo’n beperkt bestaantje knijpt het leven uit een mens. Je wordt rigide, perfectionistisch, verongelijkt, depressief, agressief, zoekt een zondebok. In religieuze taal: je voelt je zondig en slecht. Je bent niet echt vrij, kunt niet spelen, niet om jezelf lachen. De ironie is dat een mens door het vermijden van de dood, levend dood wordt.

Besef van onze sterfelijkheid is een wake-up call. Door de dood niet buiten te sluiten maar in je leven op te nemen, zegt de Amsterdamse mystica Etty Hillesum, word je leven verruimd en verrijkt. Dit is de intuïtie van de oude christelijke leus ‘Gedenk te sterven‘ (memento mori). Niet om als een donkere wolk met gesloten gordijnen thuis op de sofa te blijven liggen, maar juist om des te beter de dag te kunnen plukken. Wie onder ogen ziet dat het leven eindig is, haalt veel meer uit het hier en nu.

Daarom rammelen in kerkelijke gebeden en avondliederen de bleke botten van Magere Hein. De schaduw van de nacht wordt bezongen als een symbool van ons sterven, en de ochtend als een nieuw geschenk van leven. Elke nacht is Stille Zaterdag, elke ochtend een nieuw Pasen. Dit houdt het besef levend dat ons leven een wonderlijke uitzondering is op de dood. Niet ik creëer een nieuwe dag, maar God; niet zozeer ik geef betekenis aan mijn leven, maar ontvang die.

Ook de grimmige wake-up call van vliegrampen, terreurgroepen of kankerdoden kan voorkomen dat we als zombies door de dagen sloffen. Daarin blijven we gevangen in de leugen van onsterfelijkheid, onze tijd verspillend aan onnozele bezigheden en plannetjes, om uiteindelijk te sterven zonder ooit echt geleefd te hebben.

Misschien dat we dan in onze laatste minuten met spijt de waarheid herkennen van John Lennons woorden: ‘Life is what happens when you’re busy making other plans’.