Soms krijgen woorden, een flink aantal jaren geleden uitgesproken, een andere lading in een nieuwe situatie. Zo klinkt een citaat uit de TEDlezing van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie (1977) uit 2013 nu, in een nieuwe context, zeer actueel:
The single story creates stereotypes, and the problem with stereotypes is not that they are untrue, but that they are incomplete. They make one story become the only story.
Wat is een single story? Hoe vertaal je dat? Is het een enkelvoudig verhaal, een versimpeld verhaal, of maar een deel van het verhaal? En wat gebeurt er als zo’n enkelvoudig verhaal het enige verhaal wordt? En waar blijven de verhalen of verhaaldelen die niet belicht worden? Adichie gebruikt het in haar lezing om toe te lichten hoe zij in Nigeria als jong meisje alleen romans las met witte hoofdpersonen en dacht dat dat zo hoorde. Toen ze begon met schrijven figureerden in haar verhalen ook alleen witte hoofdpersonen tot ze dat in de gaten kreeg dat het geschrevene niet over haar eigen leefwereld ging. Vanaf dat moment gingen vrouwen en mannen uit Nigeria een hoofdrol in haar boeken spelen met hun eigen verhalen en achtergrond, zoals Ifimelu in haar boek Amerikanah. Haar romans werden meer een afspiegeling van de veelvormige en veelkleurige wereld waarin zij leeft, waarin wij ook leven.
Een enkelvoudig verhaal is een ontkenning van de complexe wereld waarin wij leven. Een wereld waarin nog steeds met verschillende maten gemeten wordt tussen machtigen en machtelozen, tussen wit en kleur, tussen BN’ers en gewone mensen.
In de pers nu wordt veel gesproken over leugens die allerlei mensen over de wereld in de media verspreiden (rond verkiezingen, bosbranden of over het coronavirus). Aperte leugens, die als waarheid gepresenteerd worden, zijn niet zo erg, die schiften zichzelf uit of worden uiteindelijk via factchecking ontkracht, door ze op hun waarheidsgehalte te controleren.
Een enkelvoudig verhaal zonder vraagstelling of kritische afweging is veel gevaarlijker, zoals Adichie betoogt, want deze single stories worden als de enige waarheid weergegeven. Er zit wat in, het spreekt aan, het geeft een zekere ordening en lijkt mensen te overtuigen omdat het vaak ook inwerkt op angst. Het kan schijnbaar de onzekerheid opheffen. ‘Geloof het of mij maar, dan hoef je niet verder te piekeren of moeilijke ethische keuzes te maken…’, dat is de boodschap van een single story.
Hoe kunnen wij de invloed van dit enkelvoudige verhaal in sociale media, in de politiek, op tv en in boeken beperken? Misschien door je telkens af te vragen: is dit nu een gelaagd verhaal of een versimpeling die korte tijd prettig in het gehoor ligt? En bovendien: door zelf steeds en consequent naar alle andere verhalen en visies op deze wereld te blijven verwijzen. Deze wereld is immers vol verschillen en vol overeenkomsten tussen meningen en mensen waarin eenieder zelf op zoek kan en moet gaan naar de nuance.
