Het jongste boek van Ta-Nehisi Coates wordt vaak genoemd in relatie tot het hedendaagse zwarte activisme in Amerika. Niet zo gek, want het boek is een indringende aanklacht van het racistische geweld van de Amerikaanse droom. Toch is Between The World And Me ook populair onder witte Amerikanen. Ta-Nehisi Coates heeft daar zelf geen verklaring voor. Juist door kritisch te schrijven over wit Amerika respecteert hij zijn witte lezers. Zoals hij eens zei: “De geschiedenis is wat de geschiedenis is. En het is oneerbiedig, ten opzichte van witte mensen, om die geschiedenis te verzachten.” Het boek, ook in de Nederlandse vertaling, komt dan ook behoorlijk hard aan.
Wanneer ik een korte beschrijving van de inhoud zou geven, zou je wellicht denken dat het boek niet veel nieuws bevat voor degenen die geïnteresseerd zijn in de Amerikaanse samenleving, in het bijzonder de burgerrechtenbeweging en Black Lives Matter. Echter, hoewel het als non-fictie meer dan een verhaal is, gaat het niet om de feiten in Tussen De Wereld En Mij. Die feiten zijn bekend: racisme, slavernij, segregatie, het gevangenissysteem, armoede, gangs en straatgeweld, de vele, vele voorbeelden van politiegeweld tegen zwarte lichamen. Coates geeft in zijn boek vooral nog meer betekenis aan het geheel van deze en andere feiten. Op indringende wijze beschrijft hij wat dat geheel voor hem betekent. Hoe het hem en vele andere zwarte Amerikanen heeft gevormd en getekend.
Neefje
Tijdens het lezen van dit boek moest ik voortdurend aan mijn eigen neefje denken. Hij is slechts enkele jaren jonger dan de zoon van Coates en woont in hetzelfde land, maar in een heel andere wereld. Hoe zou je hem moeten aanspreken op dezelfde feiten en zijn andere ervaring? Op zijn privilege en verantwoordelijkheid als witte Amerikaan? Juist het feit dat Coates zijn verhaal aan zijn jonge zoon schrijft, onomwonden en zonder de zaken rooskleurig voor te stellen, maakt het boek zo indrukwekkend. Mijn neefje’s vader, mijn broer, zou nooit zoiets kunnen schrijven. Niet omdat hij als Nederlandse migrant de Amerikaanse geschiedenis niet in zich draagt. Ook niet omdat hij waarschijnlijk andere talenten dan Coates heeft (zijn mails zijn kort en zakelijk, maar zijn bakkunsten uitmuntend). Maar vooral omdat hij, net als witte Amerikanen, niet de fundamentele en diepe ervaring heeft met lichamelijkheid en geweld, zoals Coates die verwoordt.
Coates heeft niet de luxe om zijn zoon’s onschuld te bewaren. Mijn broer, net wat jonger dan de auteur, waarschijnlijk wel. Hij leest wellicht dezelfde nieuwsberichten, maar met hele andere gedachten en gevoelens. Zijn waarheid is een andere. Hij heeft de wereld op een andere manier waar-genomen. Waarheid heeft vaak een connotatie met het onbetwistbare, het absolute. Maar waarheid is meer dan droge feiten. Waarheid behelst waargenomen feiten en de ervaring daarvan. Waarheid is ook wat je voor-waar-genomen-hebt. Voor een ieder, maar zeker voor witte mensen over de hele wereld, een belangrijke boodschap en reden om wat vaker stil te blijven en te luisteren naar andere waarheden.
Natuurramp
Coates spreekt uitvoerig over het anti-zwarte geweld dat door de hele Amerikaanse geschiedenis als fundering van de Amerikaanse samenleving heeft gediend. Het geweld als onlosmakelijk van de Amerikaanse Droom. Hij zegt daarover: “het geweld was geen natuurramp, maar werd volgens een bepaalde opzet tot stand gebracht.” Tegen het einde verbindt hij dit specifieke geweld nog eens expliciet aan andere vormen van geweld, dat de Dromers (de Amerikanen “die denken dat ze wit zijn” en die in de Amerikaanse Droom blijven geloven) plegen. Hij hekelt zo niet alleen de plundering van het zwarte lichaam, maar ook dat van de Aarde. Hij waarschuwt voor de slopende verslaving aan de Droom die onze planeet bedreigt. De verslaafde Dromer ziet niet dat hij alles en iedereen tekort doet, inclusief zichzelf.
Hoewel Coates al eerder onder mijn huid gekropen was met zijn loodzware ervaring, pakt hij me daarmee helemaal in. Tussen De Wereld En Mij is meer dan een aanklacht tegen racisme. Het is een pleidooi voor respect voor de diversiteit van het menselijke en niet-menselijke leven. Een oproep om een einde te maken aan de natuurramp die de mensen “die denken dat ze wit zijn” vormen. Ik denk dat wij witte westerse mensen dit donders goed weten. Wellicht is het werk van Coates daarom zo populair onder witte Amerikanen. Het is de onverbloemde stem die ze moeten horen om een begin te kunnen maken aan de veronderstelde grootsheid van het Amerikaanse volk. Hier in Nederland doen we de Amerikanen graag na. Laten we vooral ook Coates’ pleidooi in de brede zin omarmen en als basis nemen voor een kritische blik op onze eigen vormen van geweld. Ik zou zeggen: lees Tussen De Wereld En Mij in de kerstvakantie en start 2016 met een frisse blik. Een zwarte kerst gewenst!
