In de kleine ruimte iets verderop worden handen op de muur geprojecteerd. Het zijn de handen van mensen die indertijd bijdroegen aan het kerkasiel in de Bethelkapel en je hoort ook hun stemmen: ‘hier en nu’, ‘here and now’. Iemand stuurde associatief het lied Hier en nu van Nick & Simon in, dat ook in de soundstream is opgenomen en een vrolijke dissonant vormt met de lading van het werk.
Wie de bovenste plooi openvouwt, treft als label in de stof een ingenaaide toelichting over het kerkasiel in de Haagse Bethelkapel, waar het om ging, wat het was en hoelang het duurde en dat dit tapijt de eerste officiële mobiele annex is van die Haagse Bethelkapel. The continuous service (De doorgaande viering) heet dit werk en Margherita Moscardini gaf het deze vraag mee: ‘Kan een sculptuur continuïteit verlenen aan de buitengewone tijd en ruimte, die in de Bethel Kapel in Den Haag werd geschapen?’ (Geciteerd uit het Press Release op de website van de galerie, gmcg.it, mijn vertaling.)
Op zondag 26 maart 2023 werd de expositie geopend. Na een bezoek van Margherita Moscardini aan de Bethelkapel en aan Stek in Den Haag hadden we in de afgelopen maanden intensief contact over deze sculptuur en de achterliggende gedachten. De vernissage kwam toch nog verrassend snel en ik vroeg Theo Hettema mee, die tijdens het kerkasiel in 2018-2019 de voorzitter van de Algemene Kerkenraad was en met wie ik de woordvoering deed.
Het was bijzonder om nu oog in oog te staan met haar werk. Bevreemdend om haar tegen bezoekers zo nauwgezet mogelijk te horen vertellen over het kerkasiel in de Bethelkapel en hoe dat in haar ogen een ‘masterpiece of art’ was. De sculptuur nodigt tot aanraken uit, iedereen wil het voelen, het ontvouwen. Tegelijk is dit werk ongemakkelijk, juist omdat het de vraag stelt naar de mogelijkheid van die continuïteit van die buitengewone tijd-ruimte. In mijn beleving is de sculptuur zo een samengebalde utopie, hier en nu. Noodzaak en belofte, opgave en gave, mogelijkheid en onmogelijkheid – en dat allemaal tegelijk.
De galerie herbergt zo een omgekeerde expositie: het kunstwerk laat zichzelf pas zien, wanneer de bezoeker zich blootstelt, zich exposeert. Wie dit ingewikkelde werk ontvouwt, ontvouwt de Bethel Chapel’s Annex en moet er dan ook aan geloven, zoals wij er indertijd zelf ook aan moesten geloven toen we met de doorgaande viering startten. Wie dit werk ontvouwt, wikkelt misschien ook de menselijkheid uit alle lagen waarmee we de ander van ons afhouden. Kan zo in alle eenvoud humaniteit worden ontvouwen, menselijkheid ontwikkeld?
Moscardini wil met dit werk de mogelijkheid verkennen om een tijdruimte te creëren voor ‘mensen, die het recht hebben om rechten te hebben’, maar dat recht niet kunnen uitoefenen. Inspiratie ontleent Moscardini aan het werk van de twintigste-eeuwse vluchteling en filosoof Hannah Arendt. Deze analyseerde scherp hoe die mensen, die de zogenaamde universele mensenrechten het hardste nodig hebben, daar geen beroep op kunnen doen omdat hen die rechten eerst moeten worden verleend. Universele mensenrechten blijken niet de rechten te zijn, waarop mensen van nature recht zouden hebben, omdat het mensen zijn of omdat wij mensen zijn.
Tijdens het kerkasiel in de Bethelkapel heb ik de doorgaande viering wel eens vergeleken met het uitspansel, waarmee God in Genesis 1 scheiding aanbrengt tussen de watermassa’s. Scheppen is scheiden, onderscheiden ook. Als alles op een hoop wordt gegooid, is de schepping ‘woest en ledig’; dankzij het uitspansel kan er scheiding zijn. Dan kan droog land ontstaan, opdat mensen met elkaar het goede leven en vieren.
Ethiek heeft met schepping en onderscheiding alles te maken: onze aarde is geschapen opdat mensen daar goed kunnen leven. Zo ook kon de liturgie van de doorgaande viering een uitspansel zijn, dat scheiding aanbracht. Zo kon dankzij en gedurende die doorgaande viering de Bethelkapel niet alleen een veilige plek zijn voor de familie Tamrazyan, maar ook een plek van belofte voor iedereen die aan dit goede leven wilde meebouwen en meevieren.
Kan de sculptuur van Margherita Moscardini aan die veilige plek een ‘mobiele continuïteit’ verlenen? Kan de ontvouwing van dit tapijt een ruimte scheppen, waar mensen veilig zijn? Kan deze sculptuur het woest en ledig van rechteloosheid buiten houden voor mensen die hun mensenrechten het hardste nodig hebben, maar er toch geen beroep op kunnen doen? Wie zal de eerste mobiele Bethel Chapel’s Annex ontvouwen en uitspreiden? Waar zal dat gebeuren? Hier en nu?
Derk Stegeman is directeur van Stek. Hij was coördinator en woordvoerder van het kerkasiel in de Bethelkapel van oktober 2018 tot februari 2019. Meer informatie is hier te vinden: The Continuous Service – Gian Marco Casini Gallery.
