In de woestijn overkwam hem een mystieke ontmoeting met God, de naakte God zonder christelijke, joodse, islamitische of andere bekleding. Zijn nieuwgevonden geloof is dan ook abstract en individueel. Meer een troost voor zijn vermoeide intellect dan een belofte voor de wereld.
In zijn nieuwe boek beschrijft hij hoe dat geloof in Jeruzalem ‘body’ krijgt, belichaamd raakt. Nadat hij in de Heilig Grafkerk zijn weerzin tegen alle vrome poespas daar heeft overwonnen, krijgt hij tot zijn verbijstering een haast lijfelijke ontmoeting met Jezus. Hij voelt ‘de warmte, de geur van zijn lichaam’ en diens ‘liefdevolle blik’ die op hem rust. Dit brengt hem totaal van slag, wat misschien verklaart waarom zijn literaire talent hem even in de steek laat. Want als hij daarna de kruisweg volgt, is zijn beschrijving daarvan niet te pruimen.
Elk detail van Jezus’ lijden wordt genadeloos uitgediept. ‘Je huid kookt. Je wankelt. Je schouders zweten. Je droge ogen branden, ondanks de druppels bloederig zweet.’ Zo gaat dat maar door. Het doet denken aan de middeleeuwse devotie die zich verlustigde in Jezus’ lijden: hoe erger, hoe beter. Je komt het vandaag ook wel in EO-kringen tegen. Ik kan er niks aan doen, maar ik vind het sentimenteel. Alsof we vooral onze eigen gevoelens willen voelen, meer dan hoe het voor Jezus zelf was.
Maar we moeten Schmitt deze uitglijder in zijn verder mooie boek maar vergeven. Hij was gewoon verliefd geworden, verliefd op Jezus. Ik had dat vroeger ook, als prille gelovige. Soms waste ik me als het ware in de tranen die hij vergoot in Getsemane. Dat was niet mijn meest creatieve periode. Zou deze verliefdheid de reden zijn waarom christelijke kunstenaars vaak weinig interessant werk produceren? Te dik aangezet, te voorspelbaar?
Als het goed is, gaat de verliefdheid voorbij en neemt de liefde bezit van ons. Dan blijven we niet langer een toeschouwer, maar gaat de kruisweg dwars door ons heen. Schmitt raakte een tijdlang gedeprimeerd, ziek, verward, kon zijn bed niet uitkomen. Hij noemt het zijn ‘pijnlijke bevalling van een ander zelf’. Dit is de geboorte in hem van de geestelijke mens, zoals Evelyn Underhill die beschrijft in haar klassieker Mystiek.
Schmidt publiceerde meer dan vijftig romans en toneelstukken en zit in de jury van de Prix Concourt. Ik ben benieuwd wat deze Christuservaring voor zijn werk gaat betekenen. Waar gaat dit eindigen?
Voorlopig in Rome waar hij zijn verhaal aan paus Franciscus vertelt, die daarop bij dit boekje een even eenvoudig als helder nawoord schrijft. Misschien had hij ook in de protestantse synode kunnen eindigen; maar ja, dan moet daar eerst weer een commissie over vergaderen.
Het boekje is vlot geschreven, met veel wijze, kernachtige uitspraken. Zo denkt Schmitt dat er twee manieren zijn om je tot Israël, het land van Joden en Palestijnen, te verhouden – allebei even legitiem: ‘Sommigen zoeken er hun wortels in de aarde. Maar ik heb ze gevonden in de hemel’.
Eric-Emmanuel Schmitt, Le défi de Jérusalem. Un voyage en Terre sainte. Editions Albin Michel 2023.
