In het huidige tijdsbestek duikt de term Koude Oorlog opnieuw op. Nu om de oplopende spanningen en rivaliteit tussen de VS en China aan te duiden. Maar de situatie van nu is niet vergelijkbaar met die van na de Tweede Wereldoorlog. Stond de liberale democratische wereld toen voor burgerrechten en gezag op basis van ethische normen en morele waarden, anno 2020 ligt dat heel anders. Zelfs de pretentie van de ‘Westerse wereld’ dat zij voor die waarden zou staan, komt volstrekt ongeloofwaardig over. Met name de VS onder Donald Trump kenmerkt zich door het onvermogen tot (wereld)leiderschap en een pijnlijk verval van gezag dat het gevolg is van imploderende normen en waarden.
Het andere blok wordt opnieuw gevormd door Communistische grootmacht, het steeds assertievere China. Het beleid van de Chinese president en partijleider Xi Jinping is niet te vergelijken met dat van Joseph Stalin. China is krachtiger dan de Sovjet Unie ooit was, bijvoorbeeld als het gaat om economische doortastendheid, technologische ontwikkeling en demografisch gewicht. En Xi Jinping heeft een lange-termijn visie en ambitie: in 2025 wil China dominant zijn in high tech productie, in 2030 op het gebied van Artificiële Intelligentie en in 2049 (als de Volksrepubliek 100 jaar bestaat) moet de modernisering van het leger voltooid zijn en de ‘Grote Wederopstanding’ van China een feit.
Staatsgreep
De vraag hoe in deze nieuwe wereldorde het ene deel van de wereld zich moet of kan verhouden tot het andere, wordt dus urgent. “China is iedereen altijd twee stappen voor,” zei een vriendin uit Hongkong. Dat bleek maar weer toen daar op 1 juli j.l. door Beijing een nieuwe veiligheidswet werd ingevoerd, compleet met vers ingevlogen topambtenaren uit China, een nieuw ingerichte kantoortoren en een speciale dienst die de naleving van de wet controleert, geheel op Chinese leest geschoeid.
Daarmee kwam er in één klap een einde aan het principe van ‘Eén land, twee systemen’. “Het voelt als een staatsgreep”, vertelde een student. “China vergrootte sinds 1997 langzaam maar zeker haar invloed in Hongkong: door het verplicht stellen van Mandarijn Chinees op school, door iedere dag 150 vasteland-Chinezen te verwelkomen om zich te vestigen en door de verbindingen tussen Hongkong en het Chinese vasteland steeds uit te breiden en sneller te maken. Die periode van vriendelijke geleidelijkheid is definitief voorbij. We weten nu waar we aan toe zijn met China.”
Eén wereld, twee systemen
Dat zou de rest van de wereld zich ook moeten realiseren. In deze Nieuwe Wereldorde is er sprake van ‘Eén wereld, twee systemen’, het ene gebaseerd op liberale vrijheden en het andere op autoritair geleid (staats)kapitalisme. Maar de wereld staat erbij en kijkt ernaar. Net zoals de wereld kijkt naar wat er in Wit-Rusland, Thailand of Beiroet gebeurt.
Al die mensen, die in 2020 met de moed der wanhoop en gevaar voor eigen leven de straat opgaan, maken duidelijk dat het vooral gaat om gehoord worden, om rechtvaardigheid en om moraliteit. Om normen en waarden dus, dezelfde waarden die ten grondslag liggen aan de oprichting van de EU. Daarom heeft juist de EU een belangrijke taak in deze nieuwe wereldorde, om escalatie en een nieuwe Koude Oorlog te voorkomen. Door pal te staan voor de waarden uit haar grondvest, is het lastige gesprek met grootmacht China mogelijk. Daarmee valt meer te bereiken dan China uitsluitend als bedreiging af te schilderen of vanuit een superieure houding te bejegenen. We moeten niet naïef zijn, maar wel het gesprek willen voeren.
Pijnlijk en gevaarlijk
Het is pijnlijk om te zien dat dat niet gebeurt. En gevaarlijk. Er is een Afrikaans gezegde dat zegt dat als er twee olifanten vechten, het gras vertrapt wordt. Terwijl de twee olifanten – de VS en China – op de puinhopen van de verwoestende Covid-19 crisis proberen hun gelijk te halen, wordt het gras vertrapt. Het gras dat de basis is: mensen die de straat opgaan voor vrijheid en omdat ze zich niet gehoord voelen. En Europa, continent dat fysiek tussen beiden in ligt, zwijgt. Het is te verdeeld en bovendien (nog?) niet in staat te denken in een wereldorde waarbij niet de VS de vanzelfsprekende partner is. Daarnaast heeft Europa zich, ook in deze periode van Covid-19, vooral als de koopman getoond in de relatie tot China, en niet als bewaker van waarden.
De recente gebeurtenissen in Hongkong markeren het begin van een nieuwe wereldorde, waarin Europa een cruciale rol te spelen heeft. De nieuwe Koude Oorlog vraagt om samenwerking en biedt Europa geen ruimte voor verdeeldheid of zelfgenoegzaamheid. Europa moet de dialoog faciliteren en bevorderen tussen de twee systemen: liberale democratie en staatskapitalisme.
Nu de VS door verlies van moraliteit haar leidende positie verspeeld heeft, is het aan de EU om de waarden die haar basis vormen in te zetten als onderwerp van de dialoog die hoognodig gevoerd moet worden, om verdere oververhitting van onze wereld te voorkomen.
Een interessant stuk maar:
”Met name de VS onder Donald Trump kenmerkt zich door het onvermogen tot (wereld)leiderschap en een pijnlijk verval van gezag dat het gevolg is van imploderende normen en waarden.”
Echt waar? Ik zou denken dat bijvoorbeeld normalisering van betrekkingen tussen Israel en de VAE en Bahrein een sterk staaltje (wereld)leiderschap is. Daarnaast is het vanuit mijn optiek vooral te danken aan de hardere aanpak van China door Trump dat wij ook in Europa meer alert zijn geworden op hoe wij ons tot China moeten verhouden op gebied van bijvoorbeeld technologie.
De akkoorden die recentelijk onder leiding van de VS zijn bereikt in het Midden-Oosten zijn volgens mij in zekere zin te danken aan het falen van de vorige Amerikaanse president Obama. Het akkoord met Iran heeft de Arabische landen en Israel namelijk verenigd tegen een gezamenlijke vijand/dreiging.
Mvg,
Steven