Op zaterdag 21 september j.l. kwam in de Maartenskerk in Doorn een groep van ruim 200 kunstenaars, kerk- en cultuurbetrokkenen en geïnteresseerden samen rond het thema ‘Kunst Kerk Kwaliteit’. Behalve gastsprekers, debat en workshops stond de lancering van de nieuwe digitale ontmoetingsplaats ‘Platform Kerk en Kunst’ op het programma. Gastheer en -vrouw waren ds. Teun Kruijswijk Jansen, dominee van de gastkerk, en Anikó Ouweneel, cultuurhistorica en interim voorzitter CNV Kunst en Cultuur.
De deelnemende organisaties van het Platform Kerk en Kunst vertegenwoordigen zowel kleine als grote kerkelijke initiatieven en kunstenaars die christelijk geïnspireerde kwaliteitskunst willen (her)introduceren in de eigen gemeenschap en daarbuiten. Gastsprekers Marleen Hengelaar-Rookmaker (hoofdredacteur ArtWay, musicoloog en kunsthistorica), Jean-Jacques Suurmond (predikant, supervisor en) en Herwi Rikhof (hoogleraar, priester en publicist) accentueerden de relatie kunst en kerk respectievelijk als ontmoetingsplaats van betekenis en schoonheid, kunst als middel van plotselinge, verwarrende openbaring en nieuw perspectief en kunst als inspiratie- en identificatiemiddel. Centraal staat bij alle drie het relationeel verband en de werking tussen Inspirator, kunstenaar en kunstuiting.
Wat het facet ‘kwaliteit’ betreft, ligt voor Marleen Hengelaar de nadruk op vorm, inhoud en originaliteit van een bij voorkeur christelijke kunstenaar. Het ingebed zijn in de christelijke traditie en praxis voegt een extra dimensie toe dat het werk ten goede komt. De opleving voor de verbeelding heeft te maken met een nieuwe kijk op kunst en de behoefte aan het beeld als verstild verdiepingsmiddel. Kunstenaar Willem Zijlstra vult later de drie criteria aan met eigentijdsheid.
Volgens Jean-Jaques Suurmond nemen de meeste mensen het verbod op het maken van beelden te letterlijk en waarschuwt het primair tegen het verabsoluteren van de realiteit. De mens stelt zichzelf centraal en creëert door smalle waarneming, aannames en conclusies een waarheid die niet strookt met de werkelijkheid. Echte kunst is in staat dat zelfbeeld te doorbreken, Inspiratie is goddelijk en dynamisch en Christus zelf is de ultieme beeldenbreker.
Herwi Rikhof benadrukt kunst als mogelijke vindplaats van God. God manifesteert zich ten diepste ongezien in de Schrift, dus ontkomt de mens niet aan een vorm van interpretatie en verbeelding. Kunst is een geïnspireerde beweeggrond met grenzen, die bijdraagt aan identiteitsvorming. Beeldend kunstenaar en participant in ‘Platform Kerk en Kunst’ Willem Zijlstra bevraagt de drie sprekers kort. Jammer genoeg was er geen tijd meer om een inhoudelijk goede discussie met het voltallig forum aan te gaan, zoals wel was aangekondigd in de uitnodiging.
Spreken over kunst in combinatie met kerk en religie past ook bij de huidige ‘hoogdringendheid van de zoektocht naar onze identiteit’ zoals Vlaams journalist Mark van de Voorde het verwoordt. Terug naar de roots en voor velen in Nederland wortelen die in het al dan niet verlaten christelijke landschap. Na een periode van verwijdering zoeken religie en kunst elkaar steeds vaker op in hun zoektocht naar een goed spoor in een snel veranderende samenleving. Hoe breed oecumenisch ‘Platform Kunst en Kerk’ in de praktijk is, zal moeten blijken.
De samenleving heeft nieuwe beelden nodig die niet vervreemdend werken, maar juist verbindend en hoopgevend. Platform Kunst en Kerk is primair een digitale ontmoetings- en verwijzingsruimte voor opdrachtgevers en kunstenaars. Het is een oecumenische plaats met open deuren. Een voorwaarde voor welslagen is een open, gelijkwaardig klimaat tussen opdrachtgever, kunstenaar en publiek. Deze driehoeksverhouding is in de praktijk vaak fragiel wanneer het om tegenstrijdige belangen gaat. Veel kerkelijke organisaties houden nog steeds vast aan herkenbare of abstracte kunst en gaan werken die schokken en ont-zetten uit de weg. Kunst is nu eenmaal geen levensovertuiging die in regels en wetten te vangen is. Volgens Wladimir Kandinsky is een kunstenaar echter ook een zielzorger, die mensen helpt om de omringende werkelijkheid eigen te maken.
“De wereld is een groot glas-in-lood raam, waar het goddelijke doorheen straalt en de mens enkel in staat is door een paar gekleurde glaasjes te kijken” volgens Jean-Jacques Suurmond. Kunstenaars kunnen niet anders dan op eigen wijze uiting geven aan wat hen raakt en bezig houdt en henzelf te boven gaat. Het raakvlak tussen religie en kunst is juist die ervaring. Of het gaat om toe-eigening of verwijzing, kunst kan een bril zijn waardoor mensen anders naar de wereld gaan kijken en vooral ook naar zichzelf en elkaar. Of misschien wel een vergrootglas waardoor onze werkelijkheid onder de loep genomen wordt. Door wie of wat? Laten we ons verrassen.
Voor meer informatie en de teksten van de lezingen: www.platformkerkenkunst.nl.
Bovenstaande foto werd gemaakt door Marleen van de Berg (AKKV).
De kerk en de kunst in het slop. Ik denk dat het inherent is aan de tijd waarin we leven. De kerk heeft het er zelf naar gemaakt dat mensen zich terug trekken en dat heeft niets te maken met de integere wijze waarop vele paters, nonnen en anderen zich van hun moeilijke taak hebben gekweten, maar meer met de top van de kerk, haar besluiten, ontkenning en haar verleden. Dat van de kunst vind ik erg, want kunst hoort bij het leven. Kunst heeft te maken met emotie, met evolutie, met herkenning en de drang zich te laven in schoonheid, te leren van, te genieten, te verwonderen. En juist de kunst verrijkt iemands leven. Zoals altijd heeft de schrijfster er weer een heel goed artikel van gemaakt.