De Hoop Scheffer maant tot spoed: het geld is er eindelijk, nu moet het ook worden uitgegeven. De investering en de urgentie zijn begrijpelijk: iedereen wil zich tegen Russische militaire dreiging kunnen verdedigen. Toch is de nadruk op investeringen in defensie eenzijdig. Er is meer aan de hand: onder alle agressie zit een diepere laag van conflict en die heeft alle aandacht nodig.
Deze diepere laag blijkt bijvoorbeeld uit Poetins beruchte toespraak over de geschiedenis van Oekraïne: het land heeft historisch nooit bestaan en hoort gewoon bij Rusland. Ook preken en toespraken van Russisch-orthodoxe patriarch Kyrill geven inzicht: het is een heilige oorlog en de soldaten krijgen Gods zegen mee en de president sluit zich daar graag bij aan. Er is dus sprake van een cultureel en religieus conflict. Of zoals De Hoop Scheffer het in het genoemde interview wat scherper uitdrukte: Poetin vindt onze samenleving verrot. En dat is een vrijbrief voor verovering van Oekraïne, want, stellen president en patriarch in koor: ook dat land werd bedreigd door Westerse decadentie en moest gered worden. Militaire agressie is op die manier een symptoom van dit dieperliggende conflict.
Investeringen in defensie zijn daarom ook een vorm van symptoombestrijding. Je alleen daarop richten is zoiets als het effect van een junkfood dieet tegengaan door vaker te sporten, maar zonder te snappen waar je toch zo van aankomt. Laat staan door anders te gaan eten. Wat nodig is, is voortdurende aandacht voor en investering in kennis over de rol van religie en geschiedenis in dit soort conflictsituaties. Want pas wanneer je begrijp hoe dat werkt, kun je je er ook echt tegen verweren.
In de weken na de inval in Oekraïne moesten we in talkshows, podcasts en kranten allemaal worden bijgepraat over de rol van religie en de opvatting over geschiedenis van de Russische president. Het leek bijna niet te geloven: meent Poetin echt wat hij zegt als hij het over geschiedenis heeft, en speelt religie echt zo’n belangrijke rol? Het antwoord is een duidelijk ‘ja’ en dat verrast veel mensen. De Russische agressie is blijkbaar gevoed op een voor veel Nederlanders letterlijk onbegrijpelijke manier. Dat is ernstig. Want hoe stel je je te weer tegen een agressor die je niet eens kunt bevatten?
De Nederlandse moeite om de Russische politiek te bevatten heeft in zijn kern te maken met een seculier uitgangspunt in nadenken over geschiedenis en politiek. Het is onvoorstelbaar geworden dat religie en een religieus gevoede visie op geschiedenis een serieuze rol speelt voor een president als Poetin. Want religie hoort toch eigenlijk achter de voordeur? Nederland is op dit punt nogal hardleers: je zou denken dat dit seculiere vooroordeel na de opkomst en ondergang van IS, de terugkeer van de Taliban en het presidentschap van Donald Trump wel naar de prullenmand verwezen zou zijn. Blijkbaar is dat niet zo. Deze houding levert Nederland een achterstand op in de omgang met regimes zoals dat van president Poetin. Want voor hem zijn religie en geschiedenis zoiets als de zwaarste wapens uit zijn arsenaal, zelfs afgezien van alle kernraketten.
Investeringen in defensie zijn in de huidige situatie dan wel vanzelfsprekend, maar ook slechts symptoombestrijding. Wie de ideologische, historische en religieuze onderlagen niet ook meeneemt, blijft, bij alle aanschaf van nieuw wapentuig, weerloos voor de zwaarste wapens van de tegenpartij. Want net zoals het antwoord op junkfood niet meer sporten, maar een beter dieet is, is het antwoord op junk geschiedenis en junk religie uiteindelijk niet een hoger defensiebudget, maar investeringen in gezonde geschiedschrijving en inzicht in religie. De urgentie hiervan is net zo hoog als alle haast bij het uitgeven van het verhoogde defensiebudget.
Met begrip win je geen oorlog. Misschien dat het helpt om er een te voorkomen.