In dit heimwee zit voor mij dan ook de ware betekenis van het woordvatan: het is een erfenis. Als je geboren wordt, erf je immers een geschiedenis. Die erfenis raak je nimmer kwijt, kán je nimmer kwijtraken. Ondanks dat het grootste deel van mijn leven zich heeft afgespeeld buiten de politieke – en dus fictieve – landsgrenzen van Iran, ben ik alsnog geworteld in de culturele erfenis van mijn geboorteland. Ik ben nog steeds betrokken bij dit land. Ik schrijf erover, ik bestrijd misconcepties, en ik bied context. Ook droom ik van een betere wereld voor mijn vatan.
Door en voor mij ligt mijn geboorteland ver buiten welke fictieve landsgrenzen dan ook en voeg zélfs ik er iets nieuws toe — al is het nog zo klein — aan mijn geërfde geschiedenis en de vorming van wat Iran is en wordt. Anders gezegd: al ben ik niet in Iran, toch maak ik deel uit van de transnationale publieke sfeer zoals de Iraanse historicus, literatuurwetenschapper en cultuurcriticus Hamid Dabashi dit fenomeen betitelt.
Transnationale publieke sfeer
Zijn boek Iran without Borders is een kritiek op de postkoloniale ‘natiestaat’ die opgesloten zit in de val van de geconstrueerde — en derhalve valse en vervalsende — postkoloniale grenzen. De idee van de ‘natiestaat’ brengt een bourgeois en etnisch nationalisme met zich mee dat volgens hem moet worden bestreden. En wel met het cultiveren van een nieuwe manier van denken en spreken die een nieuwe kennisproductie mogelijk maakt. Kennis over een regio in de wereld die sinds de geboorte van de ‘natiestaat’ met het koloniale construct ‘het Midden-Oosten’ op ‘oriëntalistische’ wijze is bestudeerd, gereduceerd en ontmenselijkt.
Dabashi illustreert hoe de politieke ideeën en opvattingen over het huidige Iran gebaseerd zijn op een valse binaire tegenstelling: ‘een tiranniek islamitisch regime’ tegenover ‘een seculiere liberale elite’. Maar in werkelijkheid is Iran altijd al zowel binnen als buiten haar ‘nationale’ grenzen gevormd door transnationale en kosmopolitische invloeden die deze fictieve grenzen in beide richtingen hebben overschreden. Culturele invloeden en denkwijzen naar en vanuit Calcutta, Istanbul, Caïro, Berlijn, New York, Parijs, Amsterdam en daarbuiten.

Hierdoor heeft dat wat we vandaag Iran noemen altijd al een transnationale en kosmopolitische vormingsgeschiedenis. Juist deze verborgen lagen van de werkelijke historische vorming van landen als Iran, Turkije, India, Pakistan, of Egypte moeten worden blootgelegd, willen we echt voorbij de nog steeds dominante en uiterst eurocentrische politieke woorden en namen. Het doel is ruimte te scheppen voor “een nieuw politiek idioom van kosmopolitische wereldlijkheid“, aldus Dabashi.
En ik geef hem gelijk. Die ruimte is bitter nodig voor een rechtvaardige wereld waarin niet ‘naties’ met fictieve en gewelddadige grenzen leven, maar mensen. Een kosmopolitische en wereldlijke open ruimte waarin ideeën als de universele rechten van de mens en de bescherming van de aarde als de leefwereld van alle aardbewoners — niet alleen mensen dus (!) — een voldoende vruchtbare grond ontvangen om werkelijk gerealiseerd te kunnen worden.
Breaking News: de aarde is rond!
Om dit te kunnen bewerkstelligen, moeten allereerst de dominante politieke en geografische namen worden gedekoloniseerd. Namen als ‘het Midden-Oosten’, ‘het Verre Oosten’, ‘het Westen’, ‘de derde wereld’, ‘ontwikkelingslanden’, en nog veel meer. Al deze namen zijn geboren in een zichzelf tot universeel epicentrum gekroonde ‘Europese cq. Westerse Wereld’. Alsof er geen andere werelden (geweest) zijn buiten de fysieke en morele voorstellingen van ‘het Westen’. Alsof pluraliteit niet de wet van de aarde is.
En niet alleen dat. Geografisch zijn deze namen pertinent onjuist, want Breaking News: de aarde is niet plat, maar rond! Als ik bijvoorbeeld op Tuvalu ben en daarvandaan naar de aardbol kijk, dan liggen de VS echt niet in het westen, maar in het oosten. Nog oostelijker daarvandaan ligt dan Europa. Volgens de huidige logica van geografische naamgeving zouden de VS dan ‘het Midden-Oosten’ moeten zijn en Europa ‘het Verre Oosten’. Ik bedoel maar …
Precies hierin zit dan ook de ’tirannie van het dominante geografische idioom’ zoals Dabashi dat omschrift. Een taalgebruik dat bovendien ook nog door de hele wereld is overgenomen en geïnternaliseerd. Zelfs door degenen die erdoor onderdrukt worden. Deze oppressie gaat uit van “de mythe van ‘het Westen’ als de absolute metafoor voor onze huidige geschiedenis”, aldus Dabashi.

De macht van namen en woorden
In de geografische namen en woorden zit macht. Een asymmetrische en dus niet gedeelde macht over de wereld. De macht om te beschikken over de aarde, zich haar toe te eigenen en haar willekeurig in te delen door fictieve grenzen te trekken. Deze grenzen worden met geweld en bloedvergieten bewaakt. Het gevolg is onder andere dat honderden miljoenen mensen – puur op basis van ‘binnen welke fictieve grenzen ze zijn geboren’, en ongeacht of ze zich daar nog bevinden – de toegang tot bepaalde delen van de wereld wordt ontzegt. En dit allemaal, terwijl de onderdrukkers alle vrijheid in handen houden om zich waar dan ook ter wereld te begeven, te bewegen en in te mengen.
Taal is altijd al een plaats van overheersing geweest. Of het nou gaat om het generieke masculiene in vele talen, of om de dominante geografische en politieke namen zoals ‘het Midden-Oosten’. Een woord dat de identiteit van mijn geboorteland vervormt en bijgevolg ook die van mij. En dit allemaal in naam van een opgelegde conventie. Maar deze conventie is alle behalve onschuldig. Degene die de namen geeft, heeft namelijk de macht over iets of iemand in handen. In het geval van het hardnekkige en stugge eurocentrisme is het de macht om sinds eeuwen plurale en diverse culturen en gemeenschappen die niet als ‘westers’ worden beschouwd tot zwijgen te brengen, met als gevolg dat hun leefwerelden en geleefde ervaringen worden uitgewist.
Degene die de namen geeft, heeft de macht over iets of iemand in handen.
In haar essay Language – Teaching New Worlds/New Words weet bell hooks 1] dit verschijnsel heel scherp en krachtig te verwoorden: “I know that it is not the English language that hurts me, but what the oppressors do with it, how they shape it to become a territory that limits and defines, how they make it a weapon that can shame, humiliate, colonize.” Het wapen tegen het geweld van kolonisatie is derhalve altijd dekolonisatie. Wat daarbij van urgent belang is, is dat het niet draait om het willen creëren van een anti-westerse wereld, maar om te leven in een post-westerse en dus rechtvaardige wereld. Een wereld die respect heeft voor – en bijgevolg rekening houdt met – de wet van de aarde: de pluraliteit. Daarom zal ik voortaan in mijn eigen taalgebruik een begin maken met het project van de dekolonisatie van de conventionele geografische namen:
Ik kom uit Iran en Iran ligt niet in ‘het Midden-Oosten’. Iran ligt in Azië en dus kom ik uit Azië. Kortom: ‘het Midden-Oosten’ bestaat niet.
1] De naam wordt met kleine letters geschreven.
Ik heb op school nog geleerd over het Nabije Oosten, en kom die term nu nooit meer tegen, in plaats daarvan dus Midden Oosten, het Verre Oosten is wel gebleven. Komt natuurlijk omdat de allereerste atlassen in West Europa gedrukt werden (met de nodige moeite, daarvoor was ene Mercator en zijn integraal nodig). Grappig dat die oorspronkelijke volgorde nog steeds gehandhaafd is in moderne atlassen, eerst West Europa, dan Oost, dan dat Nabije Oosten en allengs en steeds minder precies naar Australie en Nieuw Zeeland toe. Tsja, wel logisch, moeten we dat ook nog, in kader van neerhalen van standbeelden van oude zeehelden, ook nog allemaal eens grondig veranderen?? Ik zie niet anders dan dat de hele rest van de wereld de westerse stijl heeft nagebootst en naleeft(of probeert aan te nemen, of er zich kinderlijk krampachtig tegen afzet).
Wat is er mis met het gebruik van het woord ‘Azië’ in plaats van het Midden-Oosten? Wat gaat er mis als we geen egocentrisch en willekeurig axiaal punt op de wereld zetten?
Als Djengis Khan indertijd had gewonnen (en hij was er dichtbij, zijn oom stierf, en toen is hij van het veroverde Europa teruggegaan voor de begrafenis, duurde jaren al met al), dan zou die atlas er inderdaad anders uitgezien hebben, Azie als middelpunt, maar het is dus anders gelopen.
Tja, het lot. Het scheelde een haartje. Kolonialisme, wat is dat?
Wat ik daarvan weet, het gaat inderdaad om brute macht, op de lagere school waren vooral de zeeslagen en de generaals belangrijk, (nu ineens niet meer dus lijkt het soms, en hoe komt dat??), wie won er, en waar? Daar ging het om! Maar, denk ik dan, is dat eigenlijk niet nog steeds zo? De US heeft laatste wereldoorlog gewonnen, en de hele wereld danst sindsdien naar die pijpen!
Djzengis Khan veroverde Rijken aangrenzend aan de steppes die het leeftgebied van de Mongools Toerkestaanse confederatie waren. Daarbuiten hebben ze legers verslagen en rooftochten georganiseerd maar geen Rijken veroverd (muv Zuidelijk China, gelegen achter Han China) en grote delen van Europa lagen zelfs buiten het bereik van plundertochten (Italië, Scandinavië etc)
Een paar erfrechtgeschillen later en het Mongoolse Rijk viel uiteen. Er zou wel heel wat meer mythische eendracht nodig geweest zijn om acht eeuwen later nog steeds van belang te zijn.
En er zou heel wat meer massa immigratie vanuit de steppe naar Europa nodig geweest zijn om de zeevaart van Spanje, Portugal en Engeland te verhinderen die de kolonisatie van Amerika teweeg bracht.
Ja, wie weet Erik, uiteindelijk hebben ruitervolken het verloren, maar Kublai Khan, kleinzoon van die Dzjengis (die maar tot midden Europa was gekomen idd, de rest erbij dacht) kwam later nog terug van zijn reis en ambtelijke betrekking daar, vol lof en met fantastische beschrijvingen die niemand in Europa toen geloofde. Het Europese kolonialisme en Eurocentrisme moest nog komen. Met het schip bereik je dus idd meer dan op de rug van een paard.
“Azië” is niet erg accuraat; 56% van de wereldbevolking woont daar. Nederlanders denken bij het woord “Azië” eerder aan ander delen van het continent, zoals China (nu ziet mevrouw Dorudi er niet Chinees uit, verwarring alom)
De VN noemt het Midden Oosten ondertussen West-Azië, om Eurocentrisme te voorkomen en heeft Iran ingedeeld bij Zuid-Azië – het Indiaas subcontinent, maar of Iran daar blij mee is…
(Past Iran eigenlijk niet beter bij Centraal-Azië? Ach Iran is gewoon Iran)
Iran is kwa bevolking het 18e land ter wereld en het heeft een lange rijke geschiedenis, mensen zouden dus moeten weten waar het ligt. Ze kan toch zeggen dat ze uit Iran komt als ze op de vraag concreet wil beantwoorden?
Het werkelijke probleem is natuurlijk de oorlogen die we in het Midden Oosten voeren om fossiele bradstoggen en de narrative over Iran als onderdeel van de “As van het Kwaad”
Het Farsi heeft zo zijn eigen Farsicentrische woordjes; de tegenstelling Iran vs Turan… Iran betekende zoiets als land van beschaving en Turan (alles daarbuiten) landen van barbaren en chaos o.i.d. (volgens een docu serie over Iran)
(Niet dat de schrijvers van het boek en het artikel verantwoordelijk zijn voor het bestaan van deze woorden)
Overigens kwets ik liever geen bevolkingsgroepen in mijn taalgebruik, maar ik voorzie een hoop begripsverwarring als we “Midden Oosten” nu niet meer gaan gebruiken. In Iran leven allerlei minderheden (Koerden, Arabieren, Balochi, Azerbaidjani etc) die er misschien niet gelukkig zijn dat er “Iraans” in hun paspoort staat, zullen we de naam Iran dan ook ter discussie stellen?
Laten we dat nu maar niet doen Erik, want de slachtoffers bepalen tegenwoordig de agenda, en de reactie van de geprivilegieerden (zoals wij, e.a., die daar dus niet bij horen) moeten dat serieus nemen , met een minzame glimlach (want van harte gaat dat nu eenmaal niet).
Heel goed, laten we het niet meer over het Midde-Oosten hebben.
Omdat alles geografisch relatief is, kunnen we de plaats van een land het best aanduiden door het t.o.v andere landen te plaatsen.
Duitsland bv ligt ten westen van Polen, ten oosten van Nederland, België en Frankrijk etc.
En zo voor elk land waar ook ter wereld.
Ik was ooit in Armenie, grensland van Iran. De mensen daar (wat er dan van over is gebleven dan, de helft ongeveer) weten niet beter dan dat er de laatste 8 eeuwen voortdurend vijandelijke invallen zijn geweest die zelfs in de kerken alles (schilderingen, beelden, altaren, archieven) hebben verwoest en geannihileerd. Het nabije Oosten dus! Tamelijk nabij tenminste, net iets voorbij de Zwarte Zee.
Heidi Dorudi schreef een prachtig emotioneel geladen en inleefbaar stuk over de verscheurdheid van migratie, geschiedvervalsing en de macht van taal over de werkelijkheid van het individu, de gevoelsmens. Als een soort juichkreet staat er boven: ‘al tien reacties!’ Geen van de tien reacties vormt een reactie op de inhoud van wat zij heeft geschreven maar toont tienmaal de macht van de taal van de laconieke minachting voor de werkelijkheid van de ander: we hebben andere atlassen, assimileer maar aan die van ons, de Bos Atlas!
Hoe zou het dan beter kunnen Adbulwahid? De atlas ligt hier toevallig naast me, het begint nog wel met de hele aardkloot, maar daarna inzoomen zoals in mijn reactie nr1,europa en oude wereld eerst (ook al fout natuurlijk want eurocentrisch) dan nieuwe wereld, dan pas het verre australie. In feite noemen alle landen zich natuurlijk middenlanden, beschaafde landen (China=middenland, Siberie en Rusland liggen voor hun Westelijk), en ik vraag me dan ook af wat voor atlas die Chinezen (en Nrd Koreanen) nu gebruiken. Is het bevorderlijk of wenselijk bij nieuwere drukken onder dat koloniale juk uit te komen? En in het bijzonder: wat moet de nederlandse jeugd gaan leren over zeeslagen, koloniaal verleden, kruistochten , wereldoorlogen en slavernij? In mijn jeugd lag dat allemaal nog heel duidelijk, ik ben blij dat ik de nieuwere vaderlandse geschiedenisboeken en cursussen niet hoef samen te stellen, want dat wordt me toch een gekrakeel van jewelste?, waar niet meer uit te komen is??
@Abdulwahid
De Arabische taal doet hetzelfde… “Marokko” is afgeleid voor “Maghreb” dat “westelijk” o.i.d. betekent in het Arabisch. Ze hadden het ook “Berberstan” kunnen noemen maar daarmee zouden ze de (legitieme) claim van de Berbers op de regio erkennen, wat de Arabische kolonisatie in de weg zou hebben staan.
Elke 2D-projectie van de wereldbol geeft een vertekend beeld, maar aangezien een boek of een wandkaart plat is gebruiken we een platte weergave en dan is één met Afrika en Europa in het midden het meest waarheidsgetrouw. De Amerikanen gebruiken nog wel eens een projectie met Amerika in het midden maar dan moet je Azië in tweëen hakken. Ook de Chinezen hebben hun eigen projectie met China in het midden, met Amerika ver oostelijk ervan; dit leidt tot een zwaar vertekend beeld van Amerika evenals van Afrika.
Een projectie met Afrika in het midden ziet er dus net wat waarheidsgetrouwer uit 🙂
Dus als je Afrika en Europa in het midden houdt is China het oosten en ligt zuidwest Azië tussen het midden en het oosten… je zou het daarom Midden Oosten kunnen noemen.
Aangezien we dat al doen is het uit praktische overweging wel zo makkelijk om deze te blijven hanteren, al mag ook jij gerust blijven zeggen dat je uit Azië of Iran of uit Bommel komt, wat jij wil, Abdulwahid!
Verrassing; Oude landkaarten die door islamitische geografen werden vervaardigd gebruiken Mekka als middelpunt 😮
Erik, reactie aangepast, zie huisregels.
“Vatan”. Er moet echt een relatie zijn met ons woord “vader”. Vaderland. Geen “bustan”.
“Iran” betekent trouwens “Land van de Ariërs” en zo is het Farzi verbonden met de Nederlandse taal. Grappig!
Invoelen, waar Heidi haar opwinding over koloniale gebiedsbenamingen vandaan komt, kan ik niet goed. (Mijn volkslied gaat over de ering van de koning van Hispanje. Lig ik niet wakker van.)
Het heimwee naar dat gekke, unieke, eigenzinnige land, begrijp ik wèl:
Die trage, beetje neuzige taal. Wel islamitisch, maar zeer beslist niet Arabisch. Nog steeds lekker Perzisch met oude wijsheden als: “Denk het goede, zeg het goede, doe het goede” (=Zarathustra)
Het boek “Sha Namè” van Ferdowsi -met zijn vóór-islamitische koningverhalen- dat elke rechtgeaarde Iraniër bezit (naast de Qur’an).
Ogenschijnlijk gedweëe, uniforme gelovigen, maar binnenshuis gaat het er veel relaxter aan toe.
Ja, dat land kruipt onder je huid, Heidi, zelfs als je er niet geboren bent.
Sommige mensen praten over grenzen en anderen over grensgebieden. Dat lijkt bijna hetzelfde maar in werkelijkheid is het iets heel anders, eigenlijk het tegenovergestelde. Je kunt het vergelijken met het verschil dat in de filosofie wordt gemaakt tussen ‘hebben’ en ‘zijn’. Aan de ene kant heb je mensen die vooral zijn geïnteresseerd in ‘hebben’en aan de andere kant mensen die meer belangstelling hebben voor ‘zijn’. De eerste soort schreef vroeger met voorliefde over koningen en keizers, over de veroveringen die zij met hun legers hebben gemaakt en over de grenzen die zij hebben verlegd om hun grondgebied uit te breiden. Nu over management en ITC; over ‘hebben’ dus, en doen dan net alsof dat ook het enige belangrijke in de wereld is. Daartegenover staan schrijvers die juist belangstelling hebben voor grensgebieden waar mensen die in verschillende culturen opgroeien en vaak ook een ander taal spreken, elkaar kunnen ontmoeten en van elkaar kunnen leren. Dan moet het natuurlijk wel vrede zijn, want in oorlogstijd kun je niet rustig met elkaar praten. Die schrijvers denken bij het woord ‘grens’ niet aan grondgebied dat je moet verdedigen of kan veroveren, maar aan een denkbeeldige lijn waar je overheen kan gaan. Zij denken meer aan het ‘zijn’ dan aan het ‘hebben’. En zij willen vaak ook meer van andere culturen leren dan de schrijvers van de eerste soort. Trump heeft ook geen interesse in grensgebieden, ook niet in grenzen. Over zijn kaart van het oostelijke gedeelte van de moslimwereld staat met dikke letters: our oil, our arms market.
Dat komt het dichtste bij wat Heidi (en Dabashi) bedoelde, denk ik Abdulwahid, Fernweh zeggen de Duitsers, mss komt dat binnenkort wel in de plaats van de ouderwetse vaderlandsliefde. De Portugezen hebben hun Fado, het is nu nog wel iets tamelijk onbestemds, en weinig tastbaar! De natiestaat regeert nog alom!
@Heidi: mss leuk om te weten, ik zag van de week een landkaart van de gehele (toentertijd, 1459) bekende wereld waar Iran precies in het midden lag, en Europa ergens in een hoekje links bovenaan. Er stonden nog geen natiestaten op aangegeven, alleen oceanen, rivieren, continenten, meren, steden en volkeren, dus spekje naar uw bekje lijkt me.
Gevonden in boek Sapiens, van ene Harari, pg 321. Wel van een Europeaan natuurlijk! Maar dus geen eurocentrische Europeaan.