Voordat ik naar Iran vertrok, vertelden diverse mensen – waaronder mijn buurman die jaren geleden als ingenieur in Perzië[1] heeft gewerkt – dat Iran een ontzettend mooi land is. Natuurlijk geloofde ik wel dat men in vroeger tijden een aantal mooie en indrukwekkende gebouwen had neergezet. Ik was echter positief verrast toen ik zag dat de publieke ruimte, zoals pleinen en rotondes, in veel Iraanse steden fraai zijn ingericht. Dit geldt niet alleen voor de toeristische trekpleisters, zoals Esfahan, maar ook voor kleinere en minder toeristische steden. Ik was onder de indruk van het Azerbeidzjaanse Tabriz (een kwart van de Azerbeidjanen woont in Iran, de provincie heet Azerbeizjan e-sharqi). Mooie grote tuinen en parken en veel smaakvolle beelden op straat.
Er zijn meer redenen om het land te bezoeken. De ‘hoofdattractie’ van Iran bestaat toch wel uit de vele ontzettend aardige en gastvrije mensen. Zo waren mijn vriend en ik, na een bezoek aan de Armeense wijk in Esfahan, op zoek naar een restaurant om te lunchen. Wij gingen een theezaak in om te vragen of we er ook wat konden eten. Ze hadden een zeer kleine menukaart, maar wij liepen toevallig tegen een Iraans echtpaar aan dat ook wilde gaan lunchen. Ze wezen ons niet alleen op een geschikt restaurant, maar gingen met ons mee en trakteerden ons op de lunch. Na afloop kocht de man een blauw bordje voor mij, ik kom immers uit de stad van Delfts Blauw, als aandenken aan deze ontmoeting. Hun gulheid deed ons blozen.
Vele rijken en culturen
Iran maakte vroeger onderdeel uit van de zijderoute en was ook onderdeel van diverse opeenvolgende rijken. Perzen, Arabieren, Turken, Mongolen, Koerden en Armeniërs hebben hun sporen nagelaten in taal, kleding, voedsel en bouwstijlen. Sinds kort vangt Iran een miljoen Afghanen op. Een moskee is niet zomaar een moskee in Iran. Afgezien van de heiligheid van deze bidplaats, kun je aan de kalligrafie en islamitische kunst zien tijdens welk rijk deze gebouwd is. In de Yameh eh-Athigh (Oude Vrijdagmoskee) in Shiraz kun je bijvoorbeeld zevende-eeuwse inscripties bewonderen. Het oude gedeelte van de moskee is in een wat soberder stijl gebouwd en bestaat vooral uit steen. De in de twintigste eeuw gerestaureerde Shah Cheragh (spiegelmoskee) doet zijn naam eer aan. Hier liggen de zonen van de zevende imam Moesa al-Kazim (745–799) begraven. Of deze vele spiegels kitsch of kunst zijn, laat ik aan de lezer over. Maar zoals gezegd, ook nieuwere bouwwerken en uitingen van kunst zijn meer dan de moeite waard. Voor dit verslag wil ik speciaal ingaan op het museum voor moderne kunst in Teheran.
Broodje aap in de kelder
De schrijvers van de Lonely Planet hebben ooit voor de dichte deur van het Tehran Museum of Contemporary Art gestaan.[2] Ik weet niet of dit het begin was van het hardnekkige broodje aap verhaal dat er in Iran geen westerse kunst getoond mag worden. Het verhaal gaat dat de meeste van deze kunst in de kelder stof ligt te verzamelen. Feit is dat Iran de grootste en meest waardevolle collectie Westerse kunst heeft buiten Europa en Noord-Amerika. Er worden regelmatig tentoonstellingen gehouden en ook toen ik er was waren er werken van Amerikaanse en Europese kunstenaars te bewonderen. Er was toevallig een muziekfestival aan de gang met moderne Iraanse muziek. Maar het meest interessante vond ik de Iraanse schilderijen. Ik kreeg zo de wereld door de ogen van Iraanse kunstenaars te zien. Er hingen een paar schilderijen uit de jaren ‘80, maar ik had er graag meer gezien.
Spelen met religieuze symbolen
Het werk van twee kunstenaars viel me op: van een Griek en van een Iraniër. De Griekse Sergio gebruikt in zijn werk symbolen die hij kent uit zijn Grieks-Orthodoxe jeugd en verwerkt ze op een manier die past bij de moderne tijd. Concreet maakt hij van staal kathedralen, die hij vervolgens weer verwerkt tot nog iets anders, namelijk beelden van vervoersmiddelen. Deze beelden zijn kundig gemaakt en origineel. Met zijn andere collectie beelden had ik meer moeite. Hij verwerkte ook de crucifix tot beelden die met vervoer te maken hebben. Het verhaal van Jezus die zich vrijwillig opofferde om onze zonden op zich te nemen, betekent zoveel voor me dat ik een gekruisigde Jezus als autoband of motorrijder[3] oneerbiedig vind. In het museum zijn vier zalen gewijd aan diverse varianten op de gekruisigde Jezus. Als je deze beelden naar Nederland zou halen, zou de plaatselijke SGP gaan protesteren, zoals zij destijds deden toen Madonna met het thema van Jezus’ kruisiging speelde in haar Live To Tell-tournee.
De Iraanse kunstenaars speelden op nog een andere manier met symbolen. Ze hadden een tegelvloer gefotografeerd zoals je deze normaal in een moskee aantreft. Het materiaal waarmee de moskeevloeren zijn gemaakt lijkt namelijk verdacht veel op salami of chorizo, twee soorten worst die van varkens worden gemaakt. De kijker mag raden of deze foto’s zijn gemaakt om te provoceren of met een andere reden. Wat het Tehran Museum of Contemporary Art soms wel mist zijn wat uitgebreidere beschrijvingen van de kunstwerken.
Toch zou ik willen dat er meer westerse kunst in Iran te zien is. Niet omdat Iran zelf te weinig kunst en kunstgeschiedenis heeft, het tegendeel is namelijk het geval. Maar meer culturele uitwisseling zou beide partijen goed doen. Iets meer Europees expressionisme tentoonstellen in Iran en vaker dan eens in de tien jaar werken van een Iraanse kunstenaar in Nederland ten toon stellen, zou een positieve ontwikkeling zijn. Kunst kan als geen ander mensen uit verschillende werelddelen verbinden, zodat we de diepste expressie van andermans geest misschien kunnen herkennen.
Deel 1 van deze serie: klik hier.
Deel 2 van deze serie: klik hier.
[1] Dus voor 1979.
[2] http://www.lonelyplanet.com/iran/tehran/sights/museums-galleries/tehran-museum-contemporary-art
[3] Ik interpreteer dit beeld als een autoband, omdat de andere beelden van deze kunstenaar verband houden met verkeer en vervoersmiddelen, maar anderen herkennen er meer een (levens-)cyclus in.
Beste Jennifer,
Ik ben bezig met mijn scriptie over Iran en ik wil heel graag weten hoe het toerisme in Iran is ontstaan alleen kan in nergens feitelijke goede onderbouwing vinden van de geschiedenis van de toerisme industrie in Iran. Weet u misschien meer hierover ?
Trouwens je artikelen zijn erg interessant ik ga zelf in Maart naar Iran ik ben ontzettend benieuwd!
Groeten, Milou