De titel van de tentoonstelling in de Fundatie (Zwolle) is ‘Brave New World’, ontleend aan het gelijknamige boek, dat Aldous Huxley in 1932 schreef in een tijd waarin de eerste dreiging van een Tweede Wereldoorlog zich al aankondigde. Het is een dystopische roman waarin een somber toekomstbeeld geschetst wordt. Maar die titel verwijst zelf weer naar een citaat uit de Tempest van Shakespeare, dat juist een onbevangen optimisme uitdrukt. Samensteller Hans den Hartog Jager wil met deze tentoonstelling laten zien dat de deelnemende jonge schilders zich via hun werk uiteenzetten met de problemen in de wereld, maar tegelijk een persoonlijk optimisme uitstralen. Hoe zit dat precies?
Terwijl het oude Europa zich voortsleept van de ene crisis naar de andere (de vluchtelingen-, #MeToo-, energie-, milieu- en oorlogscrises) is er in veel andere delen van de wereld bij jonge kunstenaars iets anders aan de hand: optimisme en toekomstverwachting, wat zij uitdragen in hun muziek, mode en kunst. Tegelijkertijd laten zij hun visie op heersende problemen zien. Waar velen in Europa de schilderkunst al als een voorbije traditie in de depots hadden weggezet, blazen de zestien deelnemers aan deze bijzondere expositie, waaronder veel vrouwen gelukkig, haar weer een heel nieuw en eigenzinnig leven in.
Dat is het verrassingsaspect aan deze tentoonstelling, naast het al genoemde optimisme of levenskracht dat van de meeste schilderijen afstraalt. Als derde kenmerk is er sprake van veel originaliteit. Kunstbeschouwers zoeken vaak herkenning van een ouder stijlaspect in een kunstwerk: is er invloed van Matisse, Redon te zien of is men misschien geïnspireerd door het kubisme of de Griekse kunst? Nu blijft de kijker in de Fundatie vaak het antwoord bijster, veel schilderijen zijn origineel en zetten zich inhoudelijk en ook qua techniek uiteen met de eigen identiteit of traditie. En dat is maar goed ook want door de gewoonte alsmaar naar oudere inspiratiebronnen te speuren bij nieuwe kunstwerken wordt deze kunst van buiten Europa toch weer ingelijfd in de westerse traditie. Misschien moeten we een keer ophouden met het vergelijken van kunstuitingen, want ook dat is een koloniale houding, maar dan door de kunstbeschouwer.
In de ene zaal kijken de werken met ogenschijnlijk dagelijkse scenes van de Zuid-Afrikaan Neo Matloga je aan, maar voor je het weet vervloeien de figuren in verschillende gendercombinaties, waarmee hij je aan het denken zet. Wie zit er nu voor de kap- of kaarttafel en waarom kijkt zij/hij/hen mij indringend aan? Die indruk wordt nog versterkt doordat de met inkt en houtskool geschilderde gezichten beplakt zijn met papier (als collage) die de kijkrichting en het perspectief verwarren. Misschien is het woord mooi hier niet van toepassing, zoals bij Dikarata (2021), maar je blijft kijken.
Bij de Koerdische kunstenares Melike Kara (geboren in Duitsland) betreed je in twee in elkaar overlopende ruimtes haar bijna verloren verleden. Nog net op tijd heeft zij haar zieke oma Emine bevraagd op haar voorbije leven in Dersim (Turkije) waar ooit Koerden woonden die nooit een eigen gebied kregen. De beide ruimtes, wanden en vloeren zijn volledig beplakt met sterk vergrote zwart-wit foto’s van dat Koerdische leven. Kara heeft die foto’s met een bleekmiddel bewerkt, als teken dat die cultuur langzaam uitgewist werd. Daar tegenaan heeft ze als contrast haar eigen felroze schilderijen gehangen die, geïnspireerd door de abstracte motieven van Koerdische tapijten, energie uitstralen en haar eigen verbeelding (2022).
In een andere ruimte loop je af op de werken van Loie Hollowell (Noord-Californië) met de titel Book of Birth (2022). Perspectivisch fijn geschilderde bolle vormen, die zich herhalen in verlopende kleuren, worden geflankeerd door gezichten en borsten. Pas dicht bij blijken haar werken uit gemengde technieken opgebouwd te zijn en gedeeltelijk driedimensionaal. De bolle vormen zijn soms borsten of een vrouwenbuik. Zo ontstaat een bijna fysieke ervaring van het vrouwenlichaam en dus van de bron van leven, zoals de kunstenares dat ziet.
Weer die verrassing. En zo zijn er nog dertien anderen. Wanneer je je als toeschouwer echt openstelt, loop je van de ene ontdekking naar de andere, wat een bezoek aan de tentoonstelling Brave New World zeer de moeite waard maakt.
