Komt de Geest letterlijk vanbuiten en vanboven? Dat dacht ik toen ik nog voorganger in een dogmatische pinksterstroming was. Volgens de Franse denker en psychiater Boris Cyrulnik was ik een ‘luchteter’. Ik bekeek alles door de bril van een theologische theorie, zodat de wereld niet groter was dan de binnenkant van mijn hoofd. Mijn lichaam en gevoel bleven grotendeels buitenspel. Het resultaat was dat ik verdroogde. Totdat ik van de mystici leerde dat de Geest mijn hele persoon wil doorwaaien – soms fluitend en gierend.
Een boek dat mij heeft geholpen is de klassieker Mysticism van Evelyn Underhill. Het inspireerde bekende schrijvers als C.S. Lewis, T.S. Eliot en Thomas Merton. Ik heb het boek in de corona-lockdown vertaald (dit najaar verschijnt het onder de titel Mystiek, hoe God werkt in de mens bij uitgeverij Skandalon). Aan de hand van de grote mystici laat het zien dat de godservaring overal en altijd een herkenbare structuur heeft.
De Britse Underhill ziet de mens als een soort dubbeldeksbus. Bovenin zetelt het alledaagse bewustzijn. Dat is rationeel en praktisch: hiermee lees en begrijp je dit stukje. Totdat je misschien (dit valt niet te organiseren, het komt als het ware ‘vanbuiten’ of ‘vanboven’) ineens geraakt wordt op een dieper niveau. Dit is ons spirituele besef.
De mystici geven het allerlei namen, zoals het ‘vonkje van de ziel’. Dat heeft deel aan God en inspireert de nooit uitdovende belangstelling voor geloof, spiritualiteit en kunst. In het bijbelse pinksterverhaal wordt het verbeeld in de ‘vuurtongen’ op de hoofden van de apostelen: het vonkje nam hun alledaagse, rationele bewustzijn over. Voor dat is het een onbegrijpelijk, dwaas gebeuren. Sommigen op die eerste Pinksterdag dachten dat de apostelen tipsy waren.
Toch kent iedereen momenten waarop het vonkje van de ziel spontaan even opvlamt en ons gewone bestaan overneemt. We vergeten onszelf en worden één met bijvoorbeeld een geliefde, de natuur of een concert. Dat is een lichamelijk, zintuiglijk gebeuren. Sterk geïnspireerd door Underhills boek, dicht T.S. Eliot in zijn beroemde Four Quartets :
The wild thyme unseen, or the winter lightning
Or the waterfall, or music heard so deeply
That it is not heard at all, but you are the music
While the music lasts. These are only hints and guesses (…)
Vertaling:
De onzichtbare wilde tijm, of de winterbliksem
Of de waterval, of muziek die zo diep binnenkomt
Dat je die niet hoort, maar jij bent de muziek
Zolang de muziek duurt. Dit zijn slechts wenken en vermoedens (…)
Zulke ervaringen zijn voor de mystici voorproefjes van de eenwording met God. Even onverwacht als nieuw, zijn het pinkstermomenten. Ze geven kleur en diepgang aan het bestaan en vormen ons meer dan we beseffen.
Onzegbaar
We beleven daarin iets van groot belang, dat voelen we wel aan, maar we hebben er niet echt woorden voor. Misschien dat kunstenaars daarom rusteloos naar manieren blijven zoeken om het uit te drukken. En het spreken in vreemde talen (‘tongentaal’) is in wezen een poging om het onzegbare te zeggen, voorbij de taal van het gewone bewustzijn. Een primaire vorm van abstracte kunst.
Een pinksterervaring bevrijdt ons uit het alledaagse bestaan dat draait om plannen en gedachten in ons hoofd. Dit kan een doorgaande vorming worden: de spirituele of mystieke weg. Gaandeweg ben ik meer in contact gekomen met mijn lichaam en gevoel, wat nieuwe inspiratie en betrokkenheid geeft. In de woorden van Boris Cyrulnik: van luchteter ben ik ‘arbeider’ geworden. De Geest is niet meer alleen een hemels idee in mijn hoofd, maar is ‘uitgestort’ op de aarde en inspireert ook mijn handen en voeten.
Waarbij ik regelmatig struikel, dat dan weer wel.
Boris Cyrulnik, Le laboureur et les mangeurs de vent. Paris 2022.
