Je geloof belijden: nazeggen of zelf ontdekken

Van Olst is directeur van de Evangelische Hogeschool. Die school is jaren geleden opgezet om jongeren na hun middelbare school een vormingsjaar te bieden dat hen helpt om verantwoorde beslissingen te nemen. Onder vorming wordt tegenwoordig verstaan dat (jonge) mensen worden gestimuleerd om zelfstandig na te denken en zelf keuzes te maken, die passen bij hun unieke persoonlijkheid. Dat inzicht is van tamelijk recente datum.

Nog steeds worden overal ter wereld jongeren in een educatief keurslijf gedwongen om bijvoorbeeld nationalistische en religieuze feiten aan te leren, die eigenlijk slechts meningen van anderen zijn. Onze geschiedenisboeken staan er vol van. De vrijheid om een afwijkende mening te hebben is in sommige landen beperkt en ook nog gevaarlijk. Hoe willen we vandaag jonge mensen vormen?

Als het antwoord op de vraag van Einstein het opzeggen van de Apostolische Geloofsbelijdenis zou zijn geweest, had hij ongetwijfeld verder gevraagd: ‘Ja, dat is vele eeuwen geleden door een kerkvergadering vastgesteld, maar wat geloof je nu zelf, wat inspireert jou?’

De uitdaging tot zelfstandig nadenken over geloof in God en de verinnerlijking daarvan spreekt steeds meer mensen aan, maar wordt naar mijn idee niet door het blind beamen van belijdenisgeschriften – het nazeggen wat anderen hebben bedacht – aangemoedigd. Mensen zijn bewuster, kritischer en mondiger geworden. Het hart wordt niet geraakt door het onderschrijven van formules. Daarom betwijfel ik of het boek ‘Geloven doe je zo’ jongeren echt kan inspireren.

De oorspronkelijke bedoeling van belijdenisgeschriften was om de eenheid onder christenen te bevorderen. Maar het tegendeel gebeurde. De kerkgeschiedenis leert ons dat het christendom gedurende de eerste eeuwen een veelkleurige, ongestructureerde, maar sterk door naastenliefde gemotiveerde ‘beweging’ was. De ‘leer’ was daarbij ondergeschikt. Het waren de dogma’s van Nicea die verdeeldheid veroorzaakten met wij-zij-denken tot gevolg dat uitmondde in kettervervolgingen.

En dat was nu juist niet de bedoeling van Jezus. Hij wilde dat wij allen één zouden zijn (Johannes 17:21). Wat Jezus leerde in de Bergrede (Mattheus 5-7), namelijk het Koninkrijk Gods van liefde, vrede en gerechtigheid en hoe we dat in de praktijk moeten brengen, treffen we helaas niet aan in de geloofsbelijdenissen. Wat we wel daarin aantreffen zijn oude geloofsvoorstellingen, die nauwelijks meer aanspreken. Een latere uitspraak, dat de mens tot niets goeds in staat is, bevat eveneens weinig inspiratie en motivatie om een bijdrage te leveren tot een betere wereld.

Het onderwijs van liefde, vrede en gerechtigheid, dat Jezus predikte, zou aanleiding moeten zijn dat we alles, wat verdeeldheid veroorzaakt, moeten vermijden en afschaffen. Want indien de mensheid en haar ‘beschaving’ nog gered wil worden van een totale ondergang door milieuvervuiling, klimaatcatastrofes en oorlogsgeweld, dan moeten we een totaal andere manier van denken aanleren, dan waardoor deze levensbedreigende problemen zijn ontstaan (alweer Einstein).

Van Olst geeft een herkenbaar voorbeeld van het oude denken dat verdeeldheid geeft. Hij stelt dat als je niet in de Opstanding gelooft, je geen christen bent. Dat criterium is niet van Jezus zelf afkomstig. Hij zegt in Mattheus 16:24: ‘Wie Mijn discipel wil zijn moet zichzelf verloochenen, zijn kruis opnemen en Mij volgen.’ Dat is de Bijbelse definitie van een christen: je ego opgeven, lijden en desnoods sterven accepteren, en doen wat Jezus zegt, zoals in de Bergrede.

Eeuwenlang zijn de belijdenisgeschriften als een handboek voor geloof beschouwd, geschreven door kerkelijke gezagsdragers om de gelovigen gehoorzaamheid te leren. Het boek ‘Geloven doe je zo’ ademt dezelfde traditionele denktrant. Zelfstandig nadenken wordt op zijn minst begrensd en niet echt aangemoedigd.

Ik moest hierbij ook even terugdenken aan wat ik niet zo lang geleden meemaakte. Een studente die het boek ‘Wat ik geloof’ van Tolstoj van mij had gekregen, was in verwarring gebracht door enkele uitspraken en mailde mij: ‘Ik zal mijn vader vragen, wat die ervan denkt!’

Het heeft (veel te) lang geduurd voordat ik mij over mijn eigen geloof kritisch ging bezinnen met als fundamentele vraag: wat is de visie van Jezus voor deze wereld en wat moet ik persoonlijk doen? Het antwoord staat ook weer in de Bergrede, namelijk in Mattheus 6:23 en 7:12: ‘Zoek eerst het Koninkrijk en zijn gerechtigheid’ en ‘Alles dan wat u wilt dat de mensen u doen, doet u hun ook zo, want dat is de Wet en de Profeten’. Dat is de kern van de Bijbel.

De aanwijzing van de eerste tekst staat in Lucas 17:21: het Koninkrijk Gods zit in ons! De tweede uitspraak staat in de wereld bekend als de ‘Gulden Regel’ en komt in alle godsdiensten voor. Helaas hebben vrijwel alle godsdiensten deze universele opdracht ingeruild voor wij-zij-denken en zelfbevestigende dogma’s. Het resultaat werd wantrouwen, verdeeldheid en godsdienstoorlogen. Wat kunnen we samen met anderen doen om dat tij te keren?

Ooit had ik een interessante ervaring. Als Delfts student en SSR-lid was ik getuige van de doop van een medestudent in de Doopsgezinde Gemeente in Delft. Bij die kerk kent men de ‘volwassendoop’ en het is daar gebruikelijk dat iedere dopeling een persoonlijke geloofsbelijdenis schrijft en aan de gemeente voorleest. Later ontdekte ik dat dit niet zomaar een ritueel voor ze is, maar vaak een inspirerende leidraad voor hun verdere leven.

Mijn suggestie op basis van het voorgaande zou zijn: denk vooral na over een persoonlijke geloofsbelijdenis, schrijf deze op en breng deze in praktijk. De schrijver Tolstoj stelt, op basis van eigen ervaringen, het volgende voor als hulpmiddel. Laat elk mens in deze wereld zich de volgende drie levensvragen stellen: Waarom ben ik naar deze wereld gestuurd? Wie ben ik? Wat moet ik doen? Tolstoj leidt uit zijn antwoorden een persoonlijke definitie van geloof af: ‘Geloof is de bewustwording dat ik een missie heb in mijn leven om mijn naaste te dienen met de gaven en talenten die mij zijn gegeven.’

Voor de Evangelische Hogeschool zou mijn suggestie zijn: maak van deze levensvragen een basisproject voor de leerlingen, met opstellen, dialogen en praktijkprojecten. Als men dan al een basisboek wil gebruiken dan zal dat inspirerende persoonlijke ervaringsgeschiedenissen moeten bevatten, zoals bijvoorbeeld Tolstoj ‘s ‘Mijn Biecht’ en ‘Wat ik geloof’, beide bij de boekhandel verkrijgbaar. En er zijn natuurlijk meer mogelijkheden.