Kerst als tegencultuur

Het misverstand van kwantiteit = kwaliteit

We leven in een cultuur van lijstjes lijstjes lijstjes. De beste dit en de meest succesvolle dat. Al deze dingen zijn onuitsprekelijk vermoeiend, zou Prediker zeggen. Ook als we dat niet willen worden we tot competitie en concurrentie gedwongen.

Dat zou nog tot daaraan toe zijn als de inzet gebaseerd was op louter kwaliteit. Helaas wordt kwaliteit gekoppeld aan kwantiteit. Opmerkelijk is dat ook in het rapport van het SCP onze – toegenomen – kwaliteit van leven voor een flink deel verbonden wordt aan kwantitatieve begrippen: we zijn rijker, we leven langer etc.

Daar zit de crux van het misverstand.

Neem het fenomeen van de kijkcijfers. Het best bekeken programma… het zegt alleen iets over het massamechanisme dat iedereen kijkt naar het programma waar iedereen naar kijkt. Wat weer te maken heeft met de macht van de media.

Tot voor kort kon Humberto Tan niet stuk: meest sexy, best bekeken… Afgelopen jaar viel hij opeens in ongenade. Kijkcijfers liepen dramatisch terug. Er deugde niets meer van zijn presentatie. Geheimzinnig, niet? Zo’n proces. Het doet toch echt denken aan de gewonde kip die plotseling het hele toom over zich heen krijgt. En andersom natuurlijk: the winner takes it all.

Een natuurlijk gebeuren, maar het zegt niets over kwaliteit.

Ik denk ook aan Van Gogh. Aan volle zalen geen gebrek. Niet voor te stellen maar het is toch echt dezelfde Van Gogh als de gek in Arles die vanuit zijn volstrekte onopgemerktheid tot de uitspraak kwam: “Ik zal nooit veel voor de schilderkunst betekenen…”

Ik heb niets tegen DWDD. Ik heb er ook niets mee. Waar ik wel wat tegen heb is de volledige uitlevering aan de keuzes van dat programma, de sfeer van alleen hier gebeurt het, zoals iemand letterlijk tegen me zei: “Ik kijk altijd naar DWDD. Dan krijg ik precies alles mee aan cultuur wat belangrijk is…”

Alles?

De wezenlijke dingen vinden plaats buiten de schijnwerpers.

In het verborgen – zoals dat zo treffend beschreven wordt in de bijbelse geboorteverhalen.

In de schaduw

Evenals de meeste schriftgeleerden denk ook ik dat de geboorteverhalen van Mattheüs en Lukas bewerkte mythen zijn, literatuur. Maar de ingrediënten daarvan stammen wel degelijk uit de dagelijkse en politieke realiteit.

Stellen we ons voor dat de verhalen historisch zijn.

Op het journaal, bij DWDD of Jinek zou het gaan over de vergaande gevolgen van het decreet van keizer Trump, sorry Augustus, over de volksverhuizing, de files, de drukte in de steden, de mensen in de rij zoals de afgelopen dagen op Schiphol, de demonstraties en opstootjes en wat Quirinius of Herodes daar wel van vinden.

Het zou niet gaan over een eenzaam stel dat in de nacht een grot opzoekt om een kind geboren te laten worden. Dat is immers het aller gewoonste en aller saaiste wat er bestaat. De geboorte van dat kind vindt plaats diep in de schaduw van de politieke gebeurtenissen. In de uiterste marge van het nieuws.

Het zou ook niet gaan over de visionaire ervaring van die paar herders uit de provincie en niet over een stelletje buitenlandse malloten die de ster van hun verlangen volgen.

Met zulk soort dingen, innerlijke dingen, trek je geen volle zalen.

Oog voor de marge

Waarom is die tegencultuur van de kerstverhalen nodig?

Er is een bedenkelijk heldendom aan het ontstaan. Veel jongeren willen vooral lijken op… Daar word je heel ongelukkig van. Het voert je bij jezelf vandaan.

Ook volle zalen beste sellers hoge kijkcijfers voeren je bij jezelf vandaan. Bij je binnenkant vandaan. Het is verslavend. Aan je eigen succesformule, je truc, je thema’s. Maar je wordt ook horig aan je publiek, buigt voor wat het wil horen. Zoals in Dress Rehearsel Rag van Leonard Cohen: ‘You’ve got a gift for anyone who will give you his applaud…’

De tegencultuur van kerst opent ons oog voor de marge. Voor al die mensen die we ‘niet succesvol’ noemen. Voor de grote, grote, stille meerderheid van jongeren die niet op hun held zullen gaan lijken. Voor wie geen vaste gast aan tafel is bij DWDD en niet bij Jinek wordt uitgenodigd.

Voor God in de marge – want daar is zij.

Zuster Immaculata die al vier en dertig jaar
verlamde oude mensen wast, in bed verschoont
en eten voert,
zal nooit haar naam vermeld zien.
Maar elke ongewassen aap die met een bord: dat hij
voor dit of tegen dat is, het verkeer verspert,
ziet ’s avonds zijn smoel op de tee vee.
Toch goed dat er een God is.*

* (Gerard Reve)