Klimaatverandering: zonder Shell en religie kom je nergens

Als je er even over nadenkt dan kom je snel tot de conclusie dat deze traagheid van de overheid begrijpelijk is, want ze is nauwelijks in staat om de CO₂-uitstoot te reduceren, zonder economische schade. De uitstoot van broeikasgassen is namelijk volledig afhankelijk van de energieconsumptie door burgers en bedrijven. Het energieverbruik door bedrijven is weer afhankelijk van de totale productie voor zowel de binnenlandse markt als de exportmarkt. Een effectieve manier om CO₂ fors te reduceren is dan export te verbieden. Ook burgers willen graag blijven rondrijden in hun auto, op vakantie gaan en er ’s winters er warmpjes bijzitten. Deze beperkingen opleggen is politiek niet handig en dus onhaalbaar in onze democratie.

Andere actiegroepen zoals Milieudefensie spannen momenteel een rechtszaak aan tegen Shell. Via de rechter willen ze het bedrijf  dwingen de productie van olie en gas beëindigen. Omdat via de regering de klimaatdoelstellingen niet kunnen worden gehaald heeft men een alternatief bedacht: sluiting van bedrijven. Net zo min als de Urgenda-actie zal die strategie haalbaar blijken te zijn. Shell is namelijk een dienstverlener, die producten levert waar grote vraag naar is. Die producten zijn ten eerste gas uit Groningen (NAM) voor huishoudelijk gebruik en voor de elektriciteitsproductie. De Shell-raffinaderij levert producten voor onze auto en andere vormen van vervoer en dient als voeding voor een aantal chemische fabrieken, die ook producten fabriceren waar veel vraag naar is.

Als Shell Pernis wordt gedwongen te sluiten staan Exxon en BP met hun raffinaderijen in de Botlek bereidwillig klaar om het marktaandeel over te nemen, want bij ongewijzigd consumptiegedrag zal de vraag naar olieproducten niet afnemen. Behalve dat een enorme kapitaalvernietiging en een golf van werkloosheid het gevolg zal zijn van sluiting, zal de CO₂-emissie niet afnemen, want de genoemde oliebedrijven zijn minder schoon en efficiënt dan Shell. Stoppen met gaswinning in Nederland betekent (Russisch) gas invoeren. Shell is dus een onmisbare dienstverlener met producten waar de markt om vraagt. Sluiting heeft desastreuze economische en politieke gevolgen.

Maar hoe staat het met Urgenda en Milieudefensie? Welke producten leveren zij en vraagt de burger daar ook om? Het nut van de milieubeweging is wat moeilijker te duiden dan dat van een productiebedrijf, zoals Shell, omdat ze geen tastbaar consumentenproduct levert. Ze heeft eerder een boodschap of missie. Die missie is te waarschuwen tegen milieuvervuiling door burger en industrie. De markt voor dat ‘bewustwordingsproduct’ was veertig jaar geleden groot, maar is gaandeweg beperkter en weerbarstiger geworden in tegenstelling tot de markt voor benzine, gas en elektriciteit.

Vanaf de jaren zeventig heeft de milieubeweging, met het Rapport van de Club van Rome: “Grenzen aan de groei,” een belangrijke rol gespeeld in het bevorderen van het milieubewustzijn bij de burger. Overheden en industrie zijn mede daardoor gezamenlijk tot milieuwetgeving gekomen en er zijn belangrijke vorderingen gemaakt in het terugdringen en beheersen van water-, bodem- en luchtvervuiling. Dat waren de meest invloedrijke tijden voor Milieudefensie. Helaas is door haar invloed begin jaren tachtig kernenergie van de agenda verdwenen, wat achteraf de oplossing had kunnen zijn voor de huidige klimaatproblematiek. Een tweede kans voor deze techniek (Thorium) lijkt noodzakelijk om de gestelde CO₂-doelen te halen, want zon en wind bieden onvoldoende soelaas.  Waterstofeconomie vraagt veel elektriciteit, dus gas. Fossiele brandstoffen faseer je niet zomaar uit.

Daar komt bij dat kooldioxide een imagoprobleem heeft: het is onzichtbaar, grensoverschrijdend en wordt door de natuur zelf geproduceerd. Om dat broeikasgas dan ‘gevaarlijk’ te noemen gaat er bij de mondige burger niet in. Ook ons eigen lichaam maakt CO₂ aan als gevolg van eten en ademen. Het kernprobleem is dat de mens steeds grotere extra hoeveelheden ervan produceert door onze energievretende decadente manier van leven.

Die extra hoeveelheden CO₂, die met de groei van de wereldbevolking en de welvaart samenhangen, zijn alleen beheersbaar als we ‘van grenzen weten.’ De econoom en visionair Bob Goudzwaard heeft dat al veertig jaar geleden al laten zien met zijn boek ‘De economie van het genoeg’. Het probleem van de milieubeweging is dat ze niet wil overkomen als een moralistische club, die de burger de wet voorschrijft. Want dan zou ze teveel op een religie lijken en daarmee zou ze aanhang verliezen. Daarom neemt ze, evenals Greta, haar toevlucht tot het wijzen naar regeringen en bedrijven. Dat klassieke principe van de ‘zondebok’ is voor mondige burgers veel beter te verteren dan dat ze zelf in de beklaagdenbank moeten gaan zitten en door de rechter gedwongen worden hun leefwijze grondig te herzien.

Vrijwillige gedragsverandering van het individu is echter de enige oplossingsrichting die duurzaam kans van slagen heeft. Daar is echter een solidariteit voor nodig, die de grenzen tussen landen, culturen en godsdiensten overstijgt. Om de aarde en de mensheid van de ondergang te redden is een nieuwe ‘mindset’ nodig met als uitgangspunt: er is maar één volk: de mensheid; er is maar één land: de aarde; er maar één wet: de liefde. Dat is een uitspraak die aan Wibaut wordt toegeschreven, maar afkomstig is van Tolstoj en onbekend is gebleven omdat zijn christelijke werken verboden zijn geweest.

In Tolstoj’s visie is er maar één religie, namelijk het besef dat elk mens een gelijkwaardig en onmisbaar radertje vormt in een harmonieus universum dat als God wordt ervaren en waarin alleen door liefde vooruitgang is te boeken. Dat is de grote uitdaging waar de mensheid voor staat. In zijn recente encycliek ‘Fratelli Tutti’ wijst de paus op het feit dat de klimaatproblematiek, evenals de andere thema’s van zijn encycliek, een persoonlijke inzet en een wereldwijde solidariteit vereist. Helaas gaat de paus niet zover dat elk religieus exclusiviteitsdenken deze solidariteit in de weg staat.