Ook het buigen kent verschillende vormen. Als ik bij lezingen over de ontwikkelingen hier in China begin met de mij inmiddels vertrouwde manier van groeten, dus met een buiging naar de zaal, merk ik vaak, zéker in Nederland, dat dat emoties oproept. Oudere mensen hebben er moeite mee, het roept herinneringen op aan de tijd van de Japanse bezetting van Indonesië en de gruwelen in de Jappenkampen, waar gevangenen herhaaldelijk diep moesten buigen voor de kampbazen, voor wie vervolgens geen wreedheid te ver ging. Een van de eerste dingen die ik bij mijn lessen Mandarijn leerde is het verschil tussen buigen in China en in Japan: Chinezen kijken bij het buigen naar de grond, terwijl Japanners de persoon voor wie men buigt aan blijven kijken: je kan de ander nooit vertrouwen…
De meeste traditionele vorm van buigen in China is de kowtow, ook wel koutou. Van oudsher was dat een onderwerpingsgroet aan de keizer in het Chinees Keizerrijk, waarbij de groetende zich op gepaste afstand op de grond wierp en vervolgens meermalen met het voorhoofd de grond raakte. Het begrip kowtow werd in Europa begin 19de eeuw bekend waarbij het ook de betekenis kreeg van een min of meer verwerpelijke vorm van onderdanigheid of hielenlikkerij.
Niet moeilijk doen over kowtowen heeft Nederland in het verleden geen windeieren gelegd. Toen de Britse ambassadeur in China eind 18de eeuw weigerde te kowtowen voor de Chinese keizer omdat hij meende daarmee de Britse Koning onderdanig te maken aan de Chinese Keizer, deed de Nederlandse ambassadeur Andreas Everardus van Braam Houckgeest nergens moeilijk over en kowtowde vol overgave. Dat beviel de keizer en dus kon Nederland, ten koste van Engeland, behoorlijk wat gunstige handelsovereenkomsten sluiten. De koopman won het van de dominee.
Deze week zijn koning Willem Alexander en koningin Máxima, vergezeld van een buitengewoon zware handelsdelegatie, op staatsbezoek in China. Daarna zullen Frankrijk en Duitsland hun opwachting maken in Beijing en hun gastheer, president Xi Jinping, is nog maar nauwelijks bekomen van een buitengewoon succesvol staatsbezoek dat hij zelf aan Engeland bracht. Dat was een ware zegetocht, met talrijke lucratieve handelsdeals en heel opmerkelijk: de gelegenheid te speechen in het Britse parlement, iets wat normaliter alleen leiders van democratieën gegund is. Er is dus flink gekowtowd door de Britten, oordeelt men hier, hun kritische houding van weleer hebben ze laten varen.
De vraag is nu of Nederland gaat kowtowen. Het staatsbezoek begint nog geen week nadat het politbureau van de CPC, de Communistische Partij China, de regels verscherpt heeft, waarbij er, onder andere, geen kritische uitlatingen over partijleiders, de geschiedenis van de partij of het communisme in het algemeen meer geduld worden. Dit komt bovenop de al eerder ingevoerde wettelijke beperkingen voor het opkomend maatschappelijk middenveld, het versterken van de internet controle en de toenemende ‘powerplay’ van China in de Zuid-Chinese Zee.
Het is altijd weer dat samenspel tussen de koopman en de dominee.
Kowtowen of niet, ik hoop dat de koning en de koningin tijdens hun bezoek niet alleen inzetten op contacten tussen het bedrijfsleven, maar ook face to face contact zullen bevorderen, bijvoorbeeld door uitwisseling van studenten. Het is opvallend hoe weinig (jonge) mensen in China weten van andere bestuursvormen, of zelfs van wat er gebeurt op andere plekken in de wereld. Ik zie dat bij mijn mainland-studenten hier in Hong Kong. Uitwisseling betekent verrijking voor beide kanten: Chinese studenten maken kennis met politieke systemen met meer vrijheden en toegang tot informatie en Europese studenten maken kennis met andere manieren van doen. Zo kunnen zij leren dat een hand geven niet de enige manier is om iemand respectvol te begroeten.
Namesté.
