In het zuiden van Cederbergen rijdt Paul ons voor. Hij behoort tot het volk van de San, die 20.000 jaar geleden vanuit het noorden van Afrika naar het zuiden trokken. Je vindt hun afstammelingen, met de verzamelnaam Koi-San nog in Namibië, Zuid-Afrika, Botswana en Angola. De witte man bedacht de naam Bosjesman voor hen, onterecht, want ze leven op de savanne. Er zijn nu nog kleine groepen over in deze landen, omdat ze ooit verjaagd en bijna uitgeroeid werden.
Na eindeloos rijden over een ‘dirt road’ komen we aan in een vlak gebied. Verwonderd stappen we uit. In de verte zijn wat lage rotsen te zien. Daar lopen we, met Paul voorop, naar toe. Aangekomen zien we rotsformaties met steenrode en bruine kleuren, waarvan sommige overhuiven. Onder zo’n rotskoepel pakt hij een zacht strootje van de grond dat hij eerbiedig richt op een voor mij willekeurige plek op de rotswand. Langzaam gaan we wat zien, op zijn aanwijzingen: dieren en menselijke figuren duiken op, in rode klei getekend, waar we de betekenissen van moeten raden. Zijn zulke tekeningen aangebracht bij rituelen, bij de jacht, zijn het bezweringen? Soms wordt een afdruk van een hand afgebeeld.
Inmiddels is ontdekt dat giraffen op rotstekeningen vaak bewust in de richting van een waterplaats wijzen. Af en toe vertelt de San wat er te zien is en je voelt zijn eerbied voor de plek waar hij staat. Ze verbinden hem direct met zijn voorouders, die rotstekeningen. Wij voelen daar bij die rots ook iets van de betekenis die hij nog ervaart. Deze kunstvormen zijn tekens in de tijd, zoals er vele in allerlei eeuwen, op allerlei plaatsen gemaakt zijn. Je kunt je afvragen wat deze kunst (en alle kunst) kan doen met de beschouwer, met degene die echt kijkt. Eigenlijk zet elke kunstenaar, of het nu een beeldend kunstenaar, een musicus, of een schrijver is, vanaf deze anonieme tekenaars uit de steentijd hun werk voort en reikt een hand.
In zijn nieuwe boek Troost zegt Michael Ignatief over de oude kunstvorm van de psalmen: We kunnen er troost (of inspiratie, voeg ik toe) uit putten vanuit een verbondenheid met een keten van zingeving die teruggaat tot de allereerste opgetekende uitingen van de mens, en als de keten van ongebroken blijft, zich uitstrekt tot ver in de toekomst, kan dat troost bieden aan generaties die nog niet geboren zijn. Kunstenaars zoeken voor hun vragen naar betekenis, delen hun zoektocht met de kijker of het nu gaat om een rotstekening van 20.000 jaar gelden of moderne kunst: een uitgestoken hand. Het is aan degene die kijkt om die hand te pakken en zich te laten raken. Zo ontstaat verbinding, van mens tot mens over de tijden heen. Kunst is een tijdloze handreiking, aan ons, aan de kijker.
