Groei roept vaak positieve gevoelens op. De natuurliefhebber geniet van een prachtig tot wasdom komende plant of boom. Partners verheugen zich over hun relatie die zich verdiept. Ouders zien met verwondering hoe hun baby uitgroeit tot een lopend en sprekend kind. Een beginnend pianist voelt zich euforisch als zij na veel oefening Für Elise foutloos speelt. Een familie in India ontsnapt uit armoede door economische groei. Net als heel veel andere mensen in allerlei landen.
Tegelijkertijd blijkt onmiskenbaar dat materiële groei diepe ecologische, sociale en persoonlijke wonden slaat.[1] De desastreuze gevolgen van de opwarming van het klimaat komen steeds dichterbij. Werknemers krijgen een burn-out in de ratrace naar steeds sneller en meer. Toeristen vliegen de hele wereld over en maken en masse de steden die ze bezoeken onleefbaar voor de inwoners. Consumenten kopen meer dan ze nodig hebben. Het ene T-shirt is nog niet thuisbezorgd (en vier andere teruggestuurd) of het volgende is al besteld omdat de mode alweer verandert. En ergens ver weg werken mensen (soms kinderen) lange dagen onder slechte omstandigheden om die shirts te produceren. Een duizelingwekkend, dystopisch beeld.
De grote uitdaging is het positieve gevoel over groei te richten op niet-materiële mogelijkheden tot ontplooiing en ontwikkeling. Dat komt neer op een verschuiving naar groeien in het genoeg. ‘Het genoeg’ behelst een toereikend consumptieniveau dat ecologische en sociale grenzen respecteert.[2] Groeien in het genoeg omvat leren meer tevreden te zijn met toereikende consumptie en de positieve kanten daarvan ervaren. Daarnaast gaat het om tijd en aandacht meer richten op niet-materiële aspecten van het leven. Onderzoek wijst uit dat groei in het genoeg kansen biedt op een gelukkiger leven.[3]
Groei in het genoeg
Sociologen, filosofen en zelfs marketingdeskundigen spreken meer en meer over een nieuwe invulling van het goede leven: relaties boven materieel bezit, tijd voor schoonheid boven de ratrace, eerlijk delen boven concurrentie, nabijheid boven ver weg.[4] Vergelijkbare pleidooien klinken vanuit actievoerders, maatschappelijke organisaties en zelfs vanuit internationale beleidsmakers.[5] Zij benadrukken hoe aantrekkelijk een wereld kan zijn die gebaseerd is op gemeenschapszin, schoonheid, solidariteit en duurzaamheid. Hoe deze waarden uittorenen boven materialisme. Niet alleen vanuit ethiek, maar ook vanuit levensvervulling.
In dit goede leven bestaan legio kansen om te groeien. Persoonlijk door meer innerlijke rust en meer aandacht voor aspecten die fundamenteel waarde toevoegen aan het leven. Sociaal door contacten te verdiepen en te leren van de gevoelens en drijfveren van andere mensen. Ecologisch door de verbondenheid met de natuur en de aarde te vergroten. Waardoor het besef toeneemt dat mensen samen met alle levende wezens behoren tot dezelfde wereld. Met alle kansen voor een positieve terugkoppeling: groter draagvlak voor materiële beperking.
In actie
De transitie naar groei in het genoeg vraagt een breed scala aan acties. Ten eerste: toon aansprekende voorbeelden.[6] Ten tweede: geef mensen het gevoel dat verandering haalbaar is.[7] Ten derde: maak van solidariteit een speerpunt, zodat de sterkste schouders het meest bijdragen aan het genoeg. Niet alleen in Nederland maar ook mondiaal. Ten vierde: ga in gesprek over de waarden van het genoeg. Wat betekent het voor je als je wat meer betaalt en daarmee de grond niet vervuilt en de stress bij een boer vermindert die niet meer voor een minimale marge hoeft te produceren? Ten vijfde: open de ogen met kennis. Geef bijvoorbeeld inzicht in hoeveel duurder verantwoorde producten nu echt zijn. Of over welke schoonheid er in de nabije omgeving te vinden is. Of over de baten van je gedrag voor huidige en komende generaties.
De groei in het genoeg is al van start. Ondanks de crisis waren consumenten vorig jaar vaker bereid extra te betalen voor duurzaamheid.[8] Zes op de tien mensen vertrouwt merken meer als ze een positieve bijdrage leveren aan de samenleving. Met de groei in het genoeg staat een nieuw tijdperk voor de deur. De schoonheid van een ontluikende knop in de lente, een lachend kind, een prachtige relatie, een zich in volle kracht ontplooiend mens. Hoog tijd om in actie te komen en die mogelijkheden tot geluk te delen op scholen, in studiegroepen, in actiegroepen, in bedrijven, in kerken en in de politiek. Opdat het goede leven steeds beter wordt.
Noten
[1] Zie onder andere Banerjee, A. en E. Duflo (2019). Good economics for hard times: Better answers to our biggest problems. Allen Lane; Brink, G. van der (2020), Ruw ontwaken uit een neoliberale droom, Prometheus; Collier, P (2018). The future of capitalism, Penguin; Sandbu, M. (2020). The economics of belonging: A radical plan to win back the left behind and achieve prosperity for all. Princeton University Press; Vries, B. de (2020). Ontspoord kapitalisme, Prometheus; en de vele verwijzingen in deze boeken.
[2] Zie bijvoorbeeld Raworth, K. (2018), Doughnut Economics : Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist. Of de Degrowth beweging.
[3] M. Burger en R. Veenhoven (2021). Geluk: economische perspectieven. In: E. Bohlmeijer, N. Jacobs, J.A. Walburg en G. Westerhof (red.) Handboek Positieve Psychologie: Theorie, onderzoek en interventies, Boom, Amsterdam, Hoofdstuk 6, pp 126-139.
[4] Zie bijvoorbeeld: Etzioni, A. (1998). Voluntary simplicity: Characterization, select psychological implications and societal consequences. Journal of Economic Psychology, vol. 19, nr.5, 619-643; Sheth, J.N., N.K. Sethia en S. Srinivas (2011). Mindful consumption: A customer-centric approach to sustainability. Journal of the Academy of Marketing Science, vol. 39, nr. 1, 21-39; Soper, K. (2020). Post growth living: For an alternative hedonism, Verso; Gelauff, G. en P. Leeflang (2021). Meer ‘marketing van het genoeg’ na COVID-19. Holland Management Review, juli-augustus 2021.
[5] European environment agency (2020). Growth without economic growth. Briefing no. 28/2020, Link.
[6] Maatschap Wij (2021). Hoopvolle vergezichten, een blik op de toekomst. Zie ook de vele voorbeelden op https://maatschapwij.nu/.
[7] Nadine Maarhuis (2020). Katherine Trebeck: “Nu is dé tijd om welzijn centraal te stellen in onze economie.” Maatschap Wij. Link
[8] Marketing Tribune (2020). Consument waardeert duurzaamheid bij merken steeds meer, link.
Groeien naar genoeg, genieten van genoeg, het is dé weg uit de ecologische crisis. Met de energietransitie alleen gaan we het niet redden. Daar lees je wel steeds over, dat die sneller moet. Dat we minder of anders moeten gaan consumeren wordt vaak niet genoemd, terwijl het maken van al die producten heel veel energie kost. Zolang we blijven jubelen bij de economische groei (vandaag in Trouw: Productie industrie op hoogste niveau ooit) zullen we nooit genoeg energie op een schone en verantwoorde manier kunnen opwekken. Ik sluit met aan bij George Gelauff dat je met minder ook of juist gelukkig kunt zijn. Het is de kunst om van het kleine oprecht te kunnen genieten.
Paus Franciscus heeft in de encycliek Laudato Si’ mooi verwoord wat je kunt verstaan onder ‘minder is meer’. “De constante opeenhoping van consumptiemogelijkheden leidt het hart immers af en verhindert ieder ding en ieder moment afzonderlijk te waarderen. Rustig iedere werkelijkheid, hoe klein die ook is, tegemoet te treden, opent voor ons daarentegen meer mogelijkheden voor begrip en persoonlijke groei.”