Op het Kort Rapenburg in Leiden was een boekwinkel, vijf verdiepingen hoog, vol met oude boeken in kasten, op stoelen, langs de trappen omhoog en verder overal waar maar plaats was. Bij elke bocht in een volgende trap raakte je verder van de wereld weg. Er opende zich een andere wereld, een wereld van oude boeken, vergeelde kaften, onduidelijke uitgaven en de mogelijkheid van een zeldzame vondst. Je was daar vaak alleen, in de wereld van het lezen. Voor mij als student Nederlands was het een plek waar ik vaak heen ging en veel boeken gezocht en gevonden heb. Ik kan me de geur van al die boeken nog herinneren.
Na een bevlogen college van professor Gomperts in het academiegebouw over Multatuli snelde ik naar het antiquariaat om, voordat de anderen op hetzelfde idee kwamen, te kijken of daar nog oude uitgaves van diens werk lagen. Wanneer ik op een onwaarschijnlijke plek – een alfabetische volgorde ontbrak volledig – het bewuste boek vond, gaf mij dat een groot geluksgevoel, alsof ik de hoofdprijs gewonnen had. Dat ik beneden nog moest afrekenen, viel een beetje tegen.
Er werd daar natuurlijk ook gestolen, dat was bekend. De verkoper kon niet zien wat zich op de bovenverdiepingen afspeelde. Hij volstond met een scherpe blik in de ogen van de student, maar dat was niet altijd afdoende. Echter, wie gepakt werd, was voor eeuwig uitgesloten van toegang tot zijn antiquariaat, wat wel afschrok.
De meeste boekhandels van nu geven mij niet zo’n zelfde geluksgevoel en dat geldt al helemaal niet bij de muisklik van een Bolbestelling. Toch lukt het een boekhandel soms die intimiteit met het boek en vooral met lezen te benaderen. Er zijn fijne stoelen, geen tl-licht, je kunt een kopje koffie halen of iemand ontmoeten, zonder dat daar het hoofd van een boekhandelaar tussen komt.
Zo’n boekhandel is er in Cairo, weet ik sinds kort: boekhandel Diwan (= dichtbundel, ligbank, ontmoetingsplaats). Sterker nog, er zijn er meerdere, over de stad verspreid. Het is een onwaarschijnlijk verhaal dat in 2002 begon: in een stad waar weinig gelezen werd, bijna geen boekhandels waren, beginnen drie vrouwen, Nadia, Hind en Nihal, een boekhandel, die ze Diwan noemen. Hij moet mooi zijn en sfeervol, met veel boeken, bovendien voorzien van een café met heerlijkheden en vooral een schone wc. Dat is een gebaar naar de vrouwen van Cairo omdat daar nauwelijks openbare wc’s zijn.
Het wordt een moderne boekhandel met een Arabische afdeling en een met westerse boeken, die Nadia ondanks de censuur weet te importeren. Een afspiegeling van een pluriform land. En de Diwan boekwinkels bestaan nog steeds. In haar boeiende boek Mijn boekhandel in Cairo kun je lezen hoe deze boekhandels zich tegen de heftige achtergrond van Cairo in die jaren ontwikkelen. Ook nu nog ontmoeten mensen er elkaar, gaan op zoek naar bijzondere boeken of zijn aan het lezen. Sommige boekhandels zijn een Diwan waar mensen zijn die van lezen houden, hier en in Cairo.
