Intussen begrijp ik wel waar de vraag vandaan komt. Die is natuurlijk ingegeven door de angst voor een wetgeving die zelfeuthanasie milder zou maken. De veelal christelijke politici die daar tegen zijn – tot mijn verbijstering op bijbelse gronden – zijn als de dood voor de dood en proberen de mensen die daarnaar verlangen wijs te maken dat zij ziek zijn.
Het gebod dat zij daarbij uit de hoge hoed toveren komt neer op: ‘Gij zult het leven te allen tijde leuk blijven vinden.’
Geen ziekte
Ik heb er al eerder een paar columns aan gewijd maar met genoegen wil ik het hier nog eens stellen: Levensmoeheid is geen ziekte! Geen ziekte maar een volkomen natuurlijk en zelfs gezond verschijnsel – in een bepaalde fase van je leven uiteraard. Als predikant heb ik ooit een 97-jarige dame horen zeggen: ‘Ik vind alles nog zo leuk. Wat jammer dat je dood moet.’ Maar zij was de uitzondering. Vaker hoorde ik opmerkingen in de trant van: ‘Zo oud worden? Ik wens het mijn ergste vijand niet toe!’
Dit klinkt allemaal negatief. Evenals het zo vaak gehoorde: ‘Voor mij hoeft het niet meer.’ De achtergrond daarvan echter hoeft helemaal niet negatief te zijn. Het leven is een koek die je rustig aan verorbert en waarvan je normaal gesproken geniet. Op een gegeven moment is de koek op. Dan heb je genoeg.
Dan is het zogezegd mooi geweest – mooi geweest in de meest letterlijke betekenis.
Zelfs al heb je je partner nog, ben je niet eenzaam en nog redelijk gezond – dan nog is het een natuurlijk proces om te gaan onthechten. Geen behoefte meer te hebben aan al die mooie dingen die je vroeger deed. En rustig de zee van de eeuwigheid in te stromen als een rivier die thuiskomt na een reis door een grillig landschap…
En nee, je hoeft helemaal niet in een hemel te geloven om vrede met de dood te hebben. Ik heb genoeg mensen, ook betrekkelijk jonge mensen, in verzoening zien afscheid nemen zonder het perspectief van een individueel voortbestaan.
Doodgaan hoort bij leven.
Bijbel
Ik begrijp ook niet dat de christenen die zo tegen de zelfgekozen dood zijn hun bijbel zo slecht kennen. Levensmoe een ziekte? Wat dachten we van Prediker?
‘Alle dingen zijn onuitsprekelijk vermoeiend…’ En: ‘Als de jaren naderen waarvan je zegt: ik heb daarin geen behagen.’
Van leven word je moe, ja. Mag het? Mag je na een grote hoeveelheid intense vreugde en intens verdriet ‘versleten’ zijn?
Prediker is tot daaraan toe. Hij was geen vrolijk baasje. Maar denk dan aan die prachtige, algemeen oudtestamentische uitdrukking‘van het leven verzadigd’.
Of ons leven ‘voltooid’ is kunnen we nooit zelf bepalen. Ik heb zelf de indruk dat ons leven pas voltooid wordt na onze dood, in de liefde die wij nalaten, in God. Maar of wij verzadigd zijn van het leven kunnen wij wel zelf, en alleen wij zelf, vaststellen.
Daar hoeft geen witjas bij te komen die mij aanpraat dat er iets met mij aan de hand is, dat ik nu even ongelukkig ben omdat ik zo eenzaam ben en dat hij wel een bingo voor mij zal organiseren zodat ik het weer helemaal zie zitten.
‘Als je maar oud genoeg wordt blijft niets je bespaard…’ verzuchtte Simon Carmiggelt al.
Verantwoordelijk
Wie vanuit de bijbel redeneert zal zeggen dat het leven een gave Gods is. Juist daarvan uitgaand begrijp ik niet hoe je uit kunt komen bij het verbod om het dan weer uit handen te geven. Als God mij het leven geeft dan geeft zij mij daarmee toch tevens de verantwoordelijkheid voor dat leven? Dan is het toch aan mij om te zeggen: ‘Goede God, ik dank u voor het prachtige leven dat ik mocht smaken, maar nu ben ik meer dan volgegeten. Ik leg mijn vonkje graag weer terug in het grote vuur…’
Overigens geldt dat voor iedereen, universeel, gelovig of niet: het leven is mij gegeven. De verantwoordelijkheid voor mijn eigen leven blijft derhalve in mijn eigen handen.
Laten we het hen die deze verantwoordelijkheid durven te nemen niet moeilijker maken dan nodig is. En ons er niet van afmaken met schijnvragen die het probleem verleggen.
Wim Jansen is schrijver en theoloog. Tot zijn emeritaat was hij predikant van de Vrijzinnig Hervormden in Delft en de Koorkerkgemeenschap in Middelburg. Begin november verscheen zijn dichtbundel ‘Zingen aan de Styx’. Voor meer informatie: www.wimjansen.nu. Andere columns van hem zijn hier te vinden.
Abdu’r-Rahman عبدالرحمن:
De Bijbel kent zelfdodingen (Abimelech, Samson, Saul, Saul’s wapendrager, Ahithopel, Zimri, Judas) maar die waren niet slechts uit levensmoeheid en ook niet bedoelt als inspiratie om hetzelfde te doen (op mogelijk Samson na, maar hij stierf voor een zaak waarin hij geloofde. Zichzelf doden was zijn doel niet.) Ik zie zelf wel een paar mogelijkheden om uit de Bijbel af te leiden dat euthanasie niet zou horen, maar ik zal nu geen punten op een rij zetten. Als niet-Christen is dat niet aan mij (plus ik zou een sterker punt kunnen maken met Islamitische teksten maar daar gaat het niet over). Wat ik wel wil zeggen, is dat als ik oprecht zou geloven dat m’n kostje al gekocht was (zoals sommige christenen doen), ik toch al zou verlangen naar de dood. Eigenlijk is dat meer iets wat ik me afvraag (of de stap voor mensen met zo’n geloof kleiner is wanneer levensmoeheid toeslaat). Zelf zie ik levensmoeheid niet als ziekte, maar geluk ook niet als voorwaarde voor het leven. Ik ben per definitie geen voorstander van actieve beëindiging ervan maar kan het soms begrijpen. Het is moeilijk om iets algemeens te zeggen zonder mensen onnodig pijn te doen. Ik vind het te prijzen als mensen het niet doen, maar ik kan begrijpen dat mensen het soms wel willen. Het is kortzichtig van mensen die willen helpen om te denken dat ze dan levensmoeheid moeten bestrijden. Dat kan anders.
Wordt er nu al op mij gereageerd voordat ik wat zeg? Dat had ik nu net bewust niet gedaan omdat ik levensmoeheid op geen enkele manier een reden vind voor euthanasie. Levensmoeheid is een breed onderwerp en mogelijk wèl maar niet per se een drukkende ervaring. Het zal wel aan mij liggen, maar nu voelde ik me ‘om een of andere reden’ toch opeens geroepen.
Vinden jullie het niet opvallend dat dit onderwerp opeens zo actueel is?
Ikzelf leg tóch een verbinding met de sluiting van bejaardenhuizen en zorginstellingen. (Leve de bezuinigingen! Leve de VVD mentaliteit.)
Daar waren mensen toch SAMEN en dat scheelt veel, want je deelt veel.
Nu zitten ouderen vaak ALLEEN thuis.
De kinderen wonen in Australië of zo. Je man is gestorven. Je kunt slecht lopen en door het raam zie je een saai kanaal.
De enige lichtpuntjes zijn de thuishulp en “de vrouw die de kousen doet”….
In een verpleeghuis wil je beslist niet!!! Want je bent zindelijk, maar door de bezuinigingen (te weinig mankracht, te hoge werkdruk) kunnen ze je niet naar de w.c. brengen. Dus sop je de dag door in een luier….
Díé “goeie ouwe dag” is je voorland!!!
Wat zou jij dan kiezen?
PS. Voor jongeren en werkenden is mijn verhaal “een ver van mijn bed show. ”
Ik bezoek ouderen en zie de aftakeling en de wanhoop.
Mensen willen de autonomie houden over hun leven.
Het is afschuwelijk als je dingen niet meer ZELF kunt en afhankelijk wordt van anderen. En je weet dat het alleen maar bergaf gaat.
Wat zou jij kiezen?
Ik toetste het commentaar op een kladblok met meer teksten. Een onvolledig gewiste tekst is per abuis onderdeel geworden. Ik zou willen vragen die onbedoelde aanhef te negeren, maar daarmee kom ik nu te laat. Mijn excuses daarvoor.
Het euthanasiedebat speelt op van tijd tot tijd. Op sociale acceptatie volgt vanzelf discussie over de randen van het toelaatbare. Levensmoeheid is het onderwerp dat nu aan de beurt is. Veranderingen in de maatschappij hebben de actieve rol van ouderen geminimaliseerd. Ik ben blij dat er nog mensen zijn, die daar ook bij stilstaan. Er zitten veel kanten aan dit onderwerp.
@Louise: dat bedoel ik nu net allemaal niet. Die kant wil ik niet uit. Het gaat me om levensmoeheid als natuurlijk verschijnsel in een bepaalde levensfase – niet vanwege allerlei ellende.
Overigens zou ik liever alleen zijn dan in een zorginstelling waarin je verplicht wordt tot ‘samen’ en waar je wordt toegesproken alsof je een malloot bent en waar men ‘leuke dingen’ voor je verzint… Eenzaamheid kan ook een groot goed zijn.
@AS: het gaat me niet om het euthanasiedebat, maar om het toegankelijker maken van zelfeuthanasie. Het doorbreken van de rigide regels voor betrokken naasten. Zelfeuthanasie lost ook de mogelijke gewetensnood op van artsen en verlicht hun verantwoordelijkheid.
Ik weet het niet zo Lous. Allereerst denk ik bij keuzes na of ik wel moet kiezen, en als er een paar opties genoemd worden, vraag ik me meteen of dat de enige opties zijn. Ik zou ‘niet’ kiezen als het een kwestie is van doorgaan of opgeven. Doorgaan is namelijk geen keuze. Het is wat automatisch volgt (of niet, maar dan is ook dat geen kwestie van keuze). Er is geen keuze vereist. Het leven gaat door en je bent er een onderdeel van. Die keuze ‘moet’ niet (en dit zeg ik niet uit gebrek aan ervaring met de materie).
Levensmoeheid is ook niet altijd een vorm van depressie. Depressie kan meespelen, maar dat staat er los van. Het is een natuurlijk gegeven dat mensen op een gegeven moment genoeg hebben van iets en uitendelijk zelfs van alle gedoe. Daar is niet eens altijd ellende bij nodig. Levensmoeheid kan ook functie hebben in het leven. Ik heb zelfs gevallen gekend, die beter af waren geweest met een portie daarvan. Het had berusting in machteloosheid makkelijker kunnen maken. Het leven gewoon moe zijn en de bereidheid om zaken te laten gaan kan op verschillende manieren uitwerken. Hoewel omringende omstandigheden dat wel voor elkaar kunnen krijgen, hoeft levensmoeheid zich niet te vertalen in stervensdrang.
Maar zoals gezegd staat mijn mening op het gebied van euthanasie al onverhelpbaar vast. Daarom doe ik anderen geen debat aan daarover. Ik kan wel zeggen dat zaken die ik betreur niet neerkomen op een persoonlijk verwijt aan het slachtoffer. Ik kan er alleen niet aan meewerken.
@Wim Jansen. Die laatste regel was een goede toevoeging. Ik denk zelf dat, wat het beleid ook toestaat of niet, dat het nooit mag leiden tot een verplichting van de arts of verzorger, geen strafrechterlijke en ook geen sociale verplichting. Meewerking mag niet van iemand verwacht worden. Dat staat los van de discussie of het überhaupt moet kunnen.
Wim, jíj bedoelt dat niet.
Ík zie het als een teken van deze tijd.
Het is ieder mens zijn eigen leven.
Ieder heeft zijn eigen beslissingsrecht daarover en dat past helemaal in het beeld van het voortschrijdende individualisme en secularisme.
Ik vind dit soort tendensen een teken aan de wand.
Vroeger nam je je oude vader of moeder in huis, maar tegenwoordig leeft iedereen langs elkaar heen door zijn eigen drukke verplichtingen.
Volgens mij zijn we niet erg ethisch bezig.
Ik vind het een heel ingewikkelde materie zeker nu sociale vangnetten verdwijnen.
En jij mag helemaal zelf bedenken wat voor jou goed voelt. Fijn hoor!
Niet kiezen is ook een keuze, Abdur.
En ik snap wel hoe jij erin staat, denk ik.
Vroeger speelde dit soort keuzes niet.
Het leven ging, zoals het ging en sterven was een natuurlijk einde van dat leven.
De keuzemogelijkheden om in te grijpen in het leven zijn nu legio, niet alleen waar het euthanasie betreft.
Dat maakt het leven veel ingewikkelder.
Levensmoe?
Je hebt alles gezien en alles gedaan. Zoiets is dat, denk ik.
Ik begrijp dat (nog) niet.
Ik denk echt dat er onderliggende motieven zijn.
Als je oud, maar redelijk gezond bent, zou dat geen reden mogen zijn om je leven te beëindigen.
Dan heb je, denk ik, nieuwe uitdagingen nodig.
Ik zou zeggen: Zoek nieuwe uitdagingen!
Ik vind het een zwaktebod om er dan maar uit te stappen.
Maar wie ben ik helemaal?
Doorgaan of uistappen is geen keuze uit twee opties. Het is alleen een kwestie van uitstappen of niet: één optie, en wie dat niet als optie ziet, die kiest niet. Je kunt pas kiezen als je opties ziet. Het is ook geen keuze om een optie te negeren als je hem niet als optie ziet. Het is gewoon niet ingaan op een aanbod van een ander. Iets of iemand moet dat aanbod influisteren als je zelf niet in de optie gelooft. Het is ook zeker geen zwaktebod om erop in te gaan. Het gaat niet alleen om wat je ontwijkt. Dat gedeelte is nog enigzins overzichtelijk. Het is immers bekend. Je zou kiezen voor het onbekende, voor om-het-even-wat-dan-ook daarna gebeurt en je zou bij voorbaat de onbekende gevolgen van die actie te accepteren. Zo’n keuze kan alleen licht zijn als je een rotsvast geloof hebt dat er niet de geringste kans bestaat dat je in wezen de ene realiteit voor de andere wisselt en dat de volgende stap een allesbepalende afrekening kan zijn. Dat zou betekenen dat je òf denkt te weten dat er niks anders is dan deze wereld òf dat je vast gelooft dat alleen het beste voor je is weggelegd. Beide overtuigingen zijn zeer diepe geloven waar weinig basis voor bestaat. Nee, dat is geen zwaktebod. Daarvoor moet je zwaar overweldigd zijn, of extreem moedig. Alleen het geloof in zekerheid op beter of de zekerheid dat er echt niets anders dan deze materiele wereld bestaat, kan dat licht maken. Ik hou er ook echt niet van als mensen dat laf noemen. Het kan van alles zijn, maar dat is het niet.
Maar terug op levensmoeheid. Er kan een moment komen dat je echt geen zin meer hebt in nieuwe uitdagingen, dat het gewoon niet meer hoeft, dat je het wel mooi geweest vindt zo. Het leven gaat niet over uitdagingen en bezigheidstherapie. Het is niet een kwestie van de sleur voorkomen. Het zijn juist de uitdagingen en de grootsheid van het bestaan die op een gegeven moment voldoende zijn geweest. Er treedt een andere fase in als dat inmiddels achter je ligt. Mensen zijn dan niet meer op zoek naar manieren om hun tijd in te vullen en hebben geen behoefte aan toevoegingen in de vorm van weer iets nieuws. Als wakker worden eigenlijk niet meer hoeft, is het leven echt heel anders als dat wel gebeurt. Sommige mensen komen op een punt waarop het gewoon zo is zonder zich verder psychisch ongezond te voelen of depressief te zijn. Wie niets te bereiken heeft, zit ook niet te wachten op uitdagingen.
Wel grappig, Louise, dat mengsel van zelfverzekerdheid en twijfel bij je; zoals uit je laatste drie zinnen blijkt.
Die ‘nieuwe uitdagingen’, daar gaat het om. Dat is deels een cliche-uitdrukking en tegelijk het centrale vraagstuk. Een ‘uitdaging’ komt voort uit een vitaliteit binnen in een mens. Vitaliteit in de zin van levenslust. Elan vital op z’n Frans.
Jij hebt die kennelijk nog volop. Maar het iets dat op kan raken, althans verminderen, zo heb ik ervaren.
En misschien is het over x jaren wel bijna nul geworden bij mij
Ik vind het trouwens moeilijk in te schatten hoe het bij jou echt zit.
Op jou ga ik later reageren, Abdur. Ik moet dat tig keer lezen voor ik werkelijk begrijp wat je bedoelt.
Joop, ik ben blij dat je er weer bent.
Ik kan makkelijker op jou reageren.
Ja, op dit moment heb ik een bepaalde levenshouding, waar ik me uitstekend bij voel en die heeft zeker met geestelijke vitaliteit te maken.
Maar die houding evolueert naarmate ik ouder word. Ik denk beslist niet meer hetzelfde als, pak weg, 20 jaar geleden. (Jij toch ook niet?)
Omdat ik dat onderken, kan ik niet inschatten hoe ik over 20 jaar denk. Misschien ervaar ik dan ook levensmoeheid.
Het lijf gaat er niet op vooruit, maar in de kop is het een drukte van belang. Er komen de laatste 20 jaar zoveel verrassende eigenschappen te voorschijn waar ik heel dankbaar voor ben.
Heus het is niet altijd feest. Er zijn ook zware periodes. Maar voor mezelf weet ik, tot nu toe, dat ik daar weer door kom.
Maar ja… het kan verkeren.
Louise, het soort gesprekken/gesprekjes die jij kennelijk wil, past meer op de Facebook-pagina dan hier. Hier hoort toch meer eenmalige reflectie
Ik reageer nu niet hier op je maar op https://www.facebook.com/nieuwwij/ bij het bericht ‘Levensmoe’
Joop, ik doe niet aan Facebook. Ik doe niet aan Twitter. Anders zit ik de godganse dag in “een bubbel”.
“Dit soort gesprekjes” doe ik ook alleen, omdat jij je afvroeg “hoe het zat”.
En het ging nog steeds over levensmoe.
Dus…. SO WHAT!
(I rest my case)
@Wim Jansen
Zelf ben ik geen voorstander, maar is voor zelfeuthanasie niet een huis-tuin-en-keuken handboek ruim afdoende? Het zou de omgeving ontlasten. Het probleem hiermee is wel dat het niet vrij voorhanden moet zijn. We willen niet dat het boekje zelf tot doe-het-zelverij gaat inspireren.
Allen hartelijk dank voor de reacties. Nog een paar dingen:
Levensmoeheid heeft niets met depressiviteit te maken.
Levensmoeheid heeft alles te maken met verzadiging van het leven, wat niet hoeft te betekenen dat je er ook meteen uitstapt, maar dat het leven in een ander perspectief komt te liggen – en dat je wel de vrijheid wil om zelf je levenseinde te kunnen bepalen (zonder betutteling).
De nieuwe uitdaging in een bepaalde fase van je leven is juist: verzoening met de dood. Zoals Herman Hesse schrijft in ‘De kunst van het ouder worden’: De bestemming van de jeugd is om te worden. De bestemming van de ouderdom om te ‘ontworden’.’ Die fase, als die je gegund is, is eenvoudig een onderdeel van het leven.
Overigens hoeft niemand zich zorgen om mij te maken. Ik ben wel van veel dingen verzadigd maar nog lang niet van alles. Het gaat om het RECHT op levensmoeheid van zoveel ouderen zonder dat ze voor gek verklaard worden. Het leven kan in dit besef trouwens nog intenser en mooier worden. Zie de titel van mijn dichtbundel ‘Zingen aan de Styx’! En het slot van het gedichtje ‘Dubbel’:
‘Nu ik dit inzicht eindelijk ben toegedaan
is mij het leven wel zo aangenaam.’
Dank!
Wim, ik denk dat ik het zo’n beetje begrijp. Al is dat nog niet mijn “stadium”.
Niet hechten aan spullen, daar begin ik me mee te verzoenen. Spullen zijn vaak alleen een last.
Maar mensen vind ik nog steeds zoooo leuk, raar, kwetsbaar, lief… En al hun gedoe…
Díé mensen loslaten is nog niet aan de orde voor mij.
Ik ben blij dat jij ook nog een zin in het leven vindt!!!
Levensmoe… ik hoop dat mensen die echt geen uitkomst zien (na het checken van hun motieven) een middel krijgen om waardig hun leven te beëindigen.
Dank Wim, voor je heldere betoog.
Wat naar mijn mening niet betekent, dat we (weer) meer toegewijd kunnen zijn aan mensen, die worstelen met ouder worden, eenzaamheid, gevoel van aan de kant gezet zijn, niet meer meetellen.
Maar zoals zo vaak: wordt meer over dan met gesproken. En ‘Waardig ouder worden’ in manifesten gevat, die alles willen regelen. Ik moe van dat getuttel en betuttel.
Levensmoeheid is geen ziekte, mensen hoeven niet ziek of depressief te zijn om te zeggen/voelen/weten: Het is goed zo. Waarom is dat zo lastig om serieus te nemen en te aanvaarden?