Het levensverhaal van Godian Ejiogu

In Orlu lopen de oliepijpleidingen letterlijk door de achtertuinen van burgers. Vanuit mijn geboortestad kun je het licht, dat afkomstig is van het affakkelen van gas in Ohaji Egbema Oguta, vijftig kilometer verderop, soms duidelijk waarnemen. Tijdens donkere nachten kunnen we tot ’s avonds laat buiten zitten dankzij de helder verlichte hemel. Tijdens mijn middelbareschooltijd ging ik regelmatig op een paar kilometer afstand staan om naar die wilde en luidruchtige vlammen te kijken.

Mijn geboortegrond behoorde in mijn jeugd nog tot de meest vruchtbare gebieden van Nigeria. De oogsten van de landbouwproducten waren, in vergelijking met andere gebieden in Nigeria, zeer overvloedig. Sommige yam knollen waren hoger dan anderhalve meter, terwijl je in andere gebieden al blij mocht zijn als de yam 30 centimeter groot werd. Veel mensen migreerden dan uit die minder vruchtbare gebieden naar mijn geboortegrond.

Als gevolg van de verschraling en uitputting van de bodem door oliewinning en vervuiling, is de vruchtbaarheid inmiddels zozeer verminderd dat boeren het niet eens meer de moeite waard vinden om hun akkers te bewerken. De kokosnoten en palmnoten bevatten minder olie. En de grote heilige bomen vallen om.

Het Igbo-volk woont in Zuidoost-Nigeria en is een van de drie belangrijkste etnische groeperingen in Nigeria. Igbos kennen geen menselijke koningsfiguren. God, de Schepper van hemel en aarde, is de enige door hen erkende Koning. Ze noemen Hem ‘Chukwu bu Eze’: ‘God is Koning’.

Voordat het Igbo-land werd gekolonialiseerd leefden de Igbo’s in autonome gemeenschappen. De elite werd gevormd door de eerstgeboren mannelijke leden van de stam en zij hadden ook de leiding tijdens de stambijeenkomsten. Deze ‘nobele mannen’ regeerden op min of meer democratische wijze. Elk mannelijk lid van de gemeenschap was gerechtigd om in de stambijeenkomsten mee te beslissen over het welzijn van de gemeenschap. Vrouwen werden daarbij slechts in uitzonderlijke gevallen uitgenodigd. Gemaakte afspraken waren bindend. De stamoudsten en dorpshoofden konden zo geen afwijkende opdracht geven aan de gemeenschap.

Igbo’s zijn zich dus zowel zeer bewust van het belang van de gemeenschap als van hun individuele verantwoordelijkheid voor het algemeen belang. Anders dan bij etnische groepen in Nigeria die wél een koning kennen, vormde deze bestuursvorm een groot obstakel bij de kolonisering van het Igbo-volk.

Europese missionarissen die de Blijde Boodschap kwamen verkondigen, kregen een voet tussen de deur, omdat de verkondiging van het Koninkrijk Gods op aarde aansloot bij het bestaande godsbeeld – ‘Chukwu bu Eze’. Door de bekering van het Igbo-volk tot het christendom verschaften de Europese missionarissen de kolonisatoren toegang tot het Igbo-gebied. De koloniale regeringsstructuur werd dus als het ware top-down opgelegd.

Verschillende Nigeriaanse etnische groepen werden in 1914 door de Engelsen bij elkaar gevoegd tot één land. In 1960 werd Nigeria onafhankelijk van Engeland. Kort daarna wilden de Igbos onafhankelijkheid van Nigeria en dit leidde tot een hevige strijd. In die strijd om onafhankelijkheid, de zogenaamde ‘Biafra oorlog’ die van 1966 tot 1970 duurde, zijn een paar miljoen Igbo’s gedood en uitgehongerd. Ik ben tijdens die oorlog geboren.

Mijn opa van vaders kant heette Ejiogu Duruji. Hij vervulde naast zijn traditionele rol als dorpshoofd ook die van genezer van leprapatiënten. In die tijd werd je als leprapatiënt nog uit het dorp verbannen naar een hutje in het oerwoud. Maar dankzij hem werden leprapatiënten juist weer opgenomen in de samenleving.

Mijn vader heet Sir Gabriel Ejiogu en was enige zoon in het gezin. Als twaalfjarige kwam hij in contact met een witte missionaris-pater. Onder aansporing van die pater ging mijn vader naar het seminarie met de bedoeling om priester te worden. Hij behoorde tot de eerste groep inheemse christenen die in Zuidoost-Nigeria in dienst stonden van Europese missionarissen.

Omdat hij tot de eerste generatie inheemse christenen behoorde wist de gemeenschap nog niet goed wat het priesterschap inhield. Vlak voor zijn priesterwijding drong het besef bij mijn grootvader door dat de celibaatsbelofte van zijn enige legitieme zoom concreet betekende dat hij geen kleinkinderen zou krijgen. En daarmee zou de stamboom niet meer voortgezet worden. De missionarissen toonden begrip voor zijn bezwaren en besloten dat mijn vader leraar zou worden. Zo kon hij zijn volk in het christendom en de democratische politiek onderwijzen.

Aldus onderwees mijn vader zijn landgenoten over democratie en de inrichting van de maatschappij volgens de christelijke normen van het koloniale stelsel. Daarnaast was hij belast met de morele en godsdienstige opvoeding van het volk. In die zin was hij een lekentheoloog. Hij had zijn handen vol aan zijn rol als leider van zijn volk en als bruggenbouwer tussen de Europeanen en zijn inheemse landgenoten.

Mijn moeder heet Lady Helen Ejiogu. Zijwas huisvrouw en boerin. Ze hield geiten en kippen en teelde graan, cassava, yam, aardappels, groenten en handelsgewassen. Mijn ouders kregen twaalf kinderen: acht jongens en vier meisjes. Ik ben hun negende kind. Hun huwelijk was niet vanzelfsprekend, omdat mijn grootvader van moederskant protesteerde. Hij fungeerde bij de rechtbank als tolk tussen de Europeanen en zijn landgenoten en was een invloedrijk man. Mijn vaders dorp en zijn dorp waren elkaar vanouds vijandig gezind.

Mijn vader liet zich echter door het verzet van zijn aanstaande schoonvader niet uit het veld slaan. Hij ging elke dag na schooltijd tot laat in de in de avond voor de poort van diens huis staan. Het werkte. Uiteindelijk gingen mijn twee grootvaders met elkaar in gesprek en na de kleine vrede sloten ook de beide dorpen vrede. Zo kregen mijn ouders toestemming om te trouwen.

Beide opa’s hadden met elkaar gemeen dat ze zich uiteindelijk geen raad wisten met mijn vaders Rooms-Katholiek geloof. Ze hielden vast aan de religie van hun voorouders en aan de traditionele kalender van acht dagen in de week. Uiteindelijk hebben beide opa’s zich toch bekeerd tot de christelijke levenshouding van mijn vader en hebben ze zich vlak voor hun dood laten dopen. Mijn vader werd zelfs door zijn schoonvader aangenomen als zijn enige zoon.

Mijn vader Sir Gabriel Ejiogu heeft, naast vele religieuze, sociale en traditionele functies, ook diverse politieke en bestuurlijke posities bekleed.  Hij was onder andere burgermeester van Isu County Council (een voormalige oud-Orlu provincie), lid van het Huis van Afgevaardigden, campagneleider en partijleider.

In tegenstelling tot de volkse politiek van voor de kolonisatie werd tijdens de kolonisatie een top-down politiek ingevoerd van ‘slikken of stikken’. Men vreesde dat elk weerwoord zou kunnen leiden tot een volksopstand. Elke vorm van opstandigheid werd dan ook met geweld de kop ingedrukt.

Mijn moeder vertelde mij daarover het volgende verhaal.

Zoals zo vaak gebeurde, riep de kolonisator een vergadering voor het volk bijeen. De Europeaan begon zijn toespraak met de mededeling dat iedereen tijdens zijn speech muisstil moest blijven. En dat niemand na afloop zijn stem mocht laten horen. Eenieder die zijn mond zou opendoen, zou gedood worden.

Na zijn speech viel er dan ook een doodse stilte. Plotseling ging mijn vader staan en sprak: “Ik wil op uw speech reageren, ook al zal me dat mijn leven kunnen kosten”. Mijn moeder, samen met enkele andere toehoorders, brak in tranen uit en vreesde dat zijn laatste uur geslagen had.

Geen van hen durfde zijn mond open te doen om mijn vader van dat voornemen te weerhouden, want dat zou ook hun eigen dood betekend hebben. Nadat hij zijn eigen visie uiteengezet had, bedankte de Europeaan hem voor zijn moed en wijsheid.

Omdat mijn moeder doodsangsten had uitgestaan maakte ze daar thuis ruzie over met hem. Hij had moeten denken aan haar en de kinderen. Mijn vader gaf het antwoord dat ik hem later nog vaak heb horen zeggen: “Als ik het niet doe, wie zal het dan doen? Deze woorden brandden in mijn hart en ik moest ze uitspreken. Ten dienste van iedereen – óók van de Europeaan. Als het uitkomen voor mijn mening me mijn leven kost, dan moet het maar zo zijn”.

Deze levensfilosofie is later mijn levensmotto geworden. Wat je denkt dat gedaan moet worden, laat dat niet achterwege. Verwacht niet dat iemand anders het wel zal doen. Gebruik de talenten die je gegeven zijn en doe wat je kunt.

Na het uitroepen van de onafhankelijkheid is de spanning tussen het volkse politieke systeem en het koloniale politieke systeem helaas nog steeds bron van onrust en conflicten in Nigeria.

Mijn vader spoorde mij aan om dagelijks aandacht te besteden aan mijn ziel. Hij heeft me voorgeleefd dat je alleen moet durven staan en eenzaam moet durven zijn. Dat het ontdekken van je levensopdracht belangrijk is. En dat je koste wat kost daaraan moet vasthouden en daaraan trouw moet blijven.

Met de woorden van mijn vader:

“Houd steeds het moment voor ogen dat je in het graf ligt. ‘Zand erover’. Niemand ziet je of hoort je. Geen complimenten of kritiek meer. Je bent helemaal alleen. Op dat moment zul je heel je leven als in een film aan je voorbijzien gaan. Wat zou je dan willen zien?”

“Alles wat je meemaakt wordt opgeslagen in je ziel. Je ziel zal nog bij je zijn als familie, vrienden, kennissen, roem, rijkdom al dat je hebben verlaten. De ziel zal je beoordelen, omdat de ziel aanwezig was in al je doen en laten, je denken en voelen. Wat je gedacht hebt is net zo belangrijk als wat je gedaan hebt”.

Om mijn naaste lief te kunnen hebben en dienen, dien ik dus eerst mijzelf lief te hebben. Want God is ‘Chukwu bu Eze’ – God is de Koning die boven alles is en eigenaar is van al wat bestaat. Dit zijn de woorden waarin de sleutel tot mijn leven besloten ligt. In het volgende deel vertel ik meer over mijn reis naar Nederland.