Wereldvreemd en vervreemdend beleid
Wereldvreemd en vervreemdend beleid. In Duitsland is het zo geregeld dat de staat namens het kerkgenootschap zelfs de jaarlijkse kerkbijdrage mag innen, met toestemming natuurlijk van de ingeschreven kerkleden. In plaats daarvan heb ik zelf tientallen jaren in de maand januari mijn wijkje ‘gelopen’ voor de Actie Kerkbalans. In al die jaren is het me misschien twee keer overkomen dat mensen daar niet meer aan mee wilden doen. Dat gaf ik dan door. Ze zagen me daarna niet weer. Ik zei tegen de weigeraars altijd dat ze het ook aan het gemeentekantoor moesten laten weten. Bij verhuizingen raakten soms wel eens leden spoorloos, nieuwe adressen kwamen via de gemeente echter ook weer binnen. Bijna altijd waren mensen blij als ze weer ‘gevonden’ waren. Nooit was iemand boos en al die jaren is mij nooit iets ter ore gekomen over misbruik van die regeling. De gemeente beschikt over een massa gegevens over mij: mijn adres, mijn leeftijd, mijn sexe, mijn sexuele voorkeur (of ik samenwoon en met wie), of ik mij voortplant, ze weet de waarde van mijn huis, zelfs of ik wel of niet een hond uit laat. Waarom ook mijn kerkelijke binding niet? Mits ik daar natuurlijk toestemming voor verleen, mogen ze met anderen die gegevens delen, maar waarom zou ze mijn toestemming nu ineens mogen blokkeren?
Toen de staat het liet afweten, was er wel de kerk
Kerken spelen een maatschappelijke rol, die is variabel. We hebben die rol de afgelopen 150 jaar eerst snel zien groeien: in het onderwijs, in de zorg, bij aandacht voor zieken en stervenden, voor mensen in nood, zowel ver weg als dichtbij. Ook waren er kerkelijke vertegenwoordigers als de vragen van oorlog en vrede persoonlijk werden (voor mensen dus in de krijgsmacht of die een beroep deden op de wet gewetensbezwaren militaire dienst) en voor mensen in detentie. Ze was er zelfs voor mensen die in het bedrijfsleven in de knel kwamen: het bedrijfsapostolaat. Ze waren er ook in de media, wanneer de publieke en commerciële omroep hun verantwoordelijkheid niet wilden nemen: een rijk scala aan levensbeschouwelijke zendgemachtigden. Dat vond een overheid binnen een verdraagzame pluriforme samenleving belangrijk.
We leven in een volgende fase. Binnen een paar decennia heeft de staat eerst het particuliere middenveld en dus ook kerkelijke matschappelijke initiatieven eruit gedrukt, omdat hij meende het zelf beter te kunnen. Inmiddels is er weinig meer over van die ‘verzorgingsstaat’. Je zou zeggen: ‘Kerken help weer een handje waar het weer nodig is en waar je het misschien nog kan, jullie brengen immers relatief nog steeds heel veel vrijwilligers op de been’. Maar iedere kans om weer binnen te komen moet nu kennelijk met man en macht en op ideologische gronden worden tegengehouden. ‘Red uzelve, wordt maar ZZP-er en stem op ons, dan hoeft niemand u te helpen…’ Is dat niet het liberale adagium van deze tijd? Maar het is zeer de vraag hoe lang (of hoe kort) dat stand houdt. Wekelijks brengen de kerkgangers in mijn kerk hun gaven die voor de Voedselbank bestemd zijn, naar het altaar. Dat was tien jaar geleden ondenkbaar en onnodig.
Door het subsidiariteitsbeginsel stelde de staat de burgers tenminste nog in staat zichzelf ook als gemeenschappen te helpen, niet in de laatste plaats met behulp van kerken en de met kerken verbonden instellingen. Dat leverde een samenleving op die zich voor een deel zelf opbouwde, anders dan die van vandaag, die weliswaar zo vrij lijkt als een vogeltje en die pro forma misschien meer rechtsgelijkheid biedt dan de verzuilde samenleving, maar waarvan steeds meer burgers toch de indruk hebben dat ze in een lekkend en krakend kippenhok terecht gekomen zijn, waar hun vragen naar bestaanszekerheid langzaam maar zeker overgaan in existentiële vragen. Wie let er nog op wie? Of kerken die aandacht nog wel willen en kunnen geven, is inmiddels natuurlijk wel de vraag. Maar vergeet hier in ieder geval de staat. Die lacht en straalt alleen maar optimisme uit. En de nieuwe rattenvangers pijpen ondertussen hun valse, heidense melodie.
Privacy? Liberale betutteling!
En nu mogen kerken ook al niet eens meer gefaciliteerd worden hun eigen leden te vinden. Dat zal vast verdedigd worden met een beroep op de zogenaamde privacy. Gratuite! Alsof de burger zelf niet mondig genoeg zou zijn om er ja of nee tegen te zeggen om bij deze of gene gemeenschap te willen horen. Dit lijkt betutteling van de ergste liberale soort. Zou ze komen omdat de bestrijding van kerk en godsdienst zonder onderscheid nog steeds diep in de liberale genen zit? Die indruk had ik vorig jaar namelijk ook bij het opheffen van alle levensbeschouwelijke zendgemachtigden. Allemaal in het seculiere hok!
Betutteling dus, maar het getuigt ook van niet begrepen staatsbelang. Het is juist belangrijk voor een staat om transparant te hebben hoe de kerkelijke en levensbeschouwelijke diversiteit erbij ligt, de relaties tussen kerken en staat daarbij goed te verzorgen en kerken bewust te faciliteren waar ze in het algemeen belang willen en kunnen werken. Door geen relaties aan te gaan met kerken, moskeeën en andere levensbeschouwelijke instellingen, door niets meer te willen weten van religie en levensbeschouwing van je burgers, ontgaat de staat veel bestuurlijk inzicht. Dat kan dan alleen nog worden opgevuld met vooroordelen. Maar je kunt dan een keer in de situatie komen waarin alleen nog de AIVD je nog het nodige inzicht kan bieden.
‘Heb lief, heb lef en bied je aan!’
Met de onvermijdelijke instroom in Europa van grote groepen Syrische moslims en christenen, is dat evident kortzichtig. Kerken en moskeeën zouden meteen bij de nieuwkomers langs moeten kunnen gaan, om ze hun eigen gemeenschappen te helpen opbouwen en zo te helpen integreren. Kerken zouden vandaag ook nog kunnen helpen bij het versterken van broodnodig moreel draagvlak binnen de eigen bevolking in deze uitzonderlijke noodsituatie: om de handen uit de mouwen te steken in plaats van angstig, bezorgd of gewelddadig te reageren. Het lijkt me beter dan je incidenteel te focussen op aparte opvang voor homo’s, het terugsturen van niet verdronken vluchtelingen als die in de fout gaan, of op de aanschaf van kilometers scheermesjesdraad. Nodig kerken daartoe uit en stel ze in staat hun rol te spelen! Tegen de kerken zou ik willen zeggen: heb lief, heb lef, en bied je aan! Maar een up to date adressenbestandje om je eigen vrijwilligers te kunnen werven, is dan wel het minste.
