Het woord van het jaar 2024 was “polarisatie”… Dat zegt genoeg. Het was een jaar van uitvergrote tegenstellingen op verschillende thema’s. Het ging over migratie en de oorlog in het Midden-Oosten. Over het klimaat en de boerenprotesten. In mijn eigen leven hakten naast de nasleep van een echtscheiding, een gezondheid die ernstig haperde en beide ouders die in het ziekenhuis belandden, de spanningen hier vanwege de oorlog tussen Israël, Hamas en Hezbollah erin. Gelardeerd met beelden over en weer waardoor je de slaap niet meer kon vatten. Daar kwamen de rellen in Amsterdam en de nasleep ervan naar aanleiding van de voetbalwedstrijd Maccabi-Ajax nog bovenop.
Voor het eerst voelde ik me zelfs bij enkele vrienden en kennissen, die zich net als ik of zelfs samen met mij al jaren inzetten voor dialoog en verbinding, eenzaam en onbegrepen. Dit op een wijze en gepaard met een wanhoop, die ik tijdens geen andere oorlog of crisis eerder beleefd heb. Tegelijkertijd waren er ook mensen, die mij blij verrasten, mijn hart raakten en het waakvlammetje van de hoop weer aanwakkerden tot een voorzichtig vuurtje van verlangen naar en soms zelfs vertrouwen in een betere wereld.
Juist in tijden waarin je identiteit onder druk staat, of dat nu is vanwege je religie, geaardheid of je afkomst… is het waardevol dat er plekken zijn, die veilig voelen. Plekken waar je zichtbaar, trots en ongestoord jezelf kunt zijn. Dit jaar voel ik me tijdens deze feestdagen extra geïnspireerd. Met mijn brede interreligieuze en interculturele vriendenkring vond ik het prachtig dat Chanoeka en Kerstmis tegelijkertijd vielen. Dat komt maar een paar keer per eeuw voor. Voor mij is de essentie toch het overwinnen van de duisternis door het licht. Het kleinste lichtje kan de duisternis al verdrijven. Daarom zal uiteindelijk het licht de duisternis altijd overwinnen.
Zoals het licht de duisternis zal verdrijven, zo geloof ik ook dat de hoop het uiteindelijk zal winnen van de wanhoop en de liefde van de angst. Haat wordt vaak als tegenpool van liefde genoemd, maar is in essentie niet zelden een uitvloeisel van onvervulde liefde. Waar woede een hele nare, rauwe emotie is, blijkt deze wel met de juiste hulp omgezet te kunnen worden in positieve energie. Terwijl angst verlammend werkt en ontkracht.
Om te weten wat we te overwinnen hebben, moeten we eerst onze eigen duisternis onder ogen leren zien. Dat klinkt eenvoudig en het lukt ons aardig om anderen aan te spreken op hun schaduwzijde, maar kijken we ook eerlijk naar onze eigen donkere randjes? Deze vraag heb ik mezelf dit jaar vaak gesteld… Dit is nodig om ons vervolgens te kunnen wenden tot het licht. De dans tussen licht en duisternis werd voor mij nog het best verwoord in het lied Anthem van Leonard Cohen. “There is a crack in everything, that’s where the light gets in”. Daarom hebben we deze tekst ook gekozen bij wijze van interreligieuze groet voor de feestdagen namens de dialoogcommissie van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam.
Een moment waarop ik gevoelsmatig volledig samenviel met mijn Joodse identiteit was het Chanoeka concert in het concertgebouw van 28 december. Na een jaar waarin ik persoonlijk had ondervonden hoezeer antisemitisme toenam, was het een verademing om op een prachtige plek als het Koninklijk Concertgebouw, in een uitverkochte zaal, het tienjarig jubileumconcert voor Chanoeka te mogen beleven. Zeker nadat zoveel Joodse events gecanceld werden of wegens veiligheidsredenen op geheime locaties plaats moesten vinden. De veiligheid was perfect geregeld, maar niet te zichtbaar of opzichtig. Daardoor voelde het alsof je “gewoon” naar welk concert dan ook in het Concertgebouw ging. De gemeente Amsterdam heeft zich hier enorm voor ingespannen en daar ben ik burgemeester Halsema en haar staf dan ook zeer dankbaar voor.
Om op zo’n publieke plek te zijn met de volledige diversiteit van de Joodse gemeenschap van ongebonden tot liberaal en orthodox en uiteraard ook niet-Joodse bezoekers. Die combinatie in volledige harmonie en het feit dat het concert begon met Havdalah (een ritueel met een gevlochten kaars om de Shabbat af te sluiten) op het podium was hartverwarmend. Ook de chanoeka kaarsen werden aangestoken en de aanwezigen zongen mee met Maoz Tsoer, een dertiende-eeuws gedicht dat traditiegetrouw gezongen wordt na het aansteken van de kaarsen. Het concert was een mix van diverse stijlen van klassiek en opera tot aan populaire liedjes en synagogale muziek. Soms stemmig en ontroerend dan weer opgetogen. Alle emoties kwamen voorbij. Het was een feest van Joodse muziek, cultuur en traditie. In de pauze werden er de voor chanoeka traditionele soefganiot (een soort mix tussen een donut en oliebol) en koosjere wijn geserveerd. Barry Mehler organiseert deze concerten al tien jaar. Over diversiteit gesproken, hij is orthodox Joods, voorzanger in de synagoge en openlijk gay. En dat kan gelukkig gewoon. Zo doen we dat in Amsterdam.
Voor de Holocaust plaatsvond was dit concert een jaarlijkse traditie, die in 2015 weer door hem werd opgepakt. Altijd met een kwalitatief hoogstaand programma met musici van over de gehele wereld. Dit jaar voelde het als een extra opsteker. We snakten naar licht en saamhorigheid. De Joodse gemeenschap is al meer dan vier eeuwen onderdeel van dit land en dat willen we graag blijven. Het liefst zonder dat er beveiliging nodig is, maar voor nu is dat een droom voor de toekomst.
Ik ben iedereen dankbaar die mogelijk heeft gemaakt dat we ongestoord konden genieten van de prachtige muziek die onze gemeenschap rijk is. Muziek opent harten. Men zegt wel dat de kortste afstand tussen twee harten een glimlach is. Zelf denk ik altijd dat de kortste afstand tussen twee zielen oftewel tranen zijn oftewel muziek.
Voor 2025 wens ik ons allen toe dat het ons lukt naast onze medemens te gaan staan in zijn of haar vreugde, maar vooral verdriet. Ik wens ons de kracht om alle mensen, ongeacht achtergrond, levensovertuiging, politieke kleur of geaardheid écht te zien met al hun talenten en tekortkomingen. En zo zelf het licht te brengen in de duisternis. In een orkest zijn alle instrumenten ook wezenlijk anders van kleur, vorm, toon en intensiteit, maar samen kunnen ze de mooiste harmonie verwezenlijken. Sterker nog, diversiteit is wat het orkest onderscheidt van de solist.
Hoewel de aloude tegelwijsheid luidt: “Van het concert des levens heeft niemand een program” en we dus niet weten wat 2025 ons brengen zal, spreek ik graag de wens uit dat het woord dat 2025 zal reflecteren niet polarisatie, maar “harmonie” is…
