Katholieke traditie kent 'transgenders'

Wat een storm in een Vaticaans glas water mag lijken, heeft wereldwijde gevolgen. Voor transgenders en mensen om hen heen, bijvoorbeeld. Dat is eigenlijk onnodig: historisch onderzoek laat zien dat juist de katholieke traditie allerlei ‘transgenders’ kent. Of mensen die er wel erg op lijken. Ze werden zelfs als heiligen vereerd. Geloof bevorderde gendervrijheid in het vroege christendom. Wie inzet bij echt oud, traditioneel christendom, zoals het Vaticaan het wil, komt zo voor verrassingen te staan. Twee spectaculaire voorbeelden laten zien hoe het in de eerste eeuwen van het christendom met gender zat. Het eerst gaat over een crossdressing missionaris, het tweede over een vrouwelijke monnik. Allebei werden en worden ze als heiligen vereerd.

Thekla

De heilige Thekla begon haar leven als vrouw en eindigde feitelijk als man. Haar levensverhaal staat in de Handelingen van Paulus en Thekla, een tekst uit de tweede eeuw die net buiten de Bijbel valt. In het kort komt het hierop neer. Fris verloofd hoort Thekla Paulus preken, besluit haar verloving te verbreken en in plaats daarvan hem te volgen. Dat leidt tot allerlei avonturen, waarin Thekla sterk, assertief en heel gelovig blijkt te zijn. Ze presenteert zich ook als steeds mannelijker. Eerst geeft ze haar sieraden op, dan knipt ze haar haren kort en uiteindelijk trekt ze mannenkleren aan en trekt als mannelijke missionaris de wereld in. Met de zegen van Paulus, welteverstaan.

Heilige Marina

Nog verder gaat het voorbeeld van de heilige Marina. Zij trad in de vijfde eeuw als de man Marinos in een klooster in. Op een goed moment werd ze ervan beschuldigd een jonge vrouw zwanger gemaakt te hebben. Marinos accepteert dit lot en de straf die erbij hoort. Pas na zijn dood wordt ontdekt dat Marinos, eigenlijk Marina, nooit de vader had kunnen zijn. Nog steeds wordt deze bijzondere monnik als heilige vereerd. Bizarre verhalen? Er zijn er nog veel meer van. Historisch gezien zijn ze zo gek helemaal niet. Dat ze nu vreemd overkomen heeft er alleen mee te maken dat ze vergeten geraakt zijn. Andere tradities uit het vroege christendom die andere accenten leggen zijn beter bekend gebleven en gelden nu als representatief. Ze waren er ook, zeker, maar zeker niet alleen maar.

Geslacht minder vast dan nu

De achtergrond van de verhalen over Thekla en Marinos is dat geslacht in de Grieks-Romeinse wereld veel minder vastlag dan nu. De kern van het verschil is dit: sinds de moderniteit denken we vooral vanuit de biologie, terwijl er in de oudheid vooral vanuit gedrag gedacht werd. Modern gezien bepalen je chromosomen je geslacht. En zodra je weet of iemand een jongetje of meisje is, weet je ook hoe iemand zich moet gedragen. Antiek bezien bepaalt je gedrag wat je geslacht is en kunnen lichamelijke kenmerken zich aanpassen. Daarom draagt Thekla mannenkleren en Marinos een monnikspij en gelden ze probleemloos als mannelijk. Het Vaticaanse document kan hier weinig mee. De reden is dat het sterk aan de kant van modern, biologisch denken staat. Het presenteert zich wel als traditioneel, maar zit gevangen in het keurslijf van de moderniteit. Echt oude bronnen laten zien dat het anders kan. Ze kunnen uit deze gevangenschap bevrijden. Zelfs wanneer er tussen mensen als Thekla en Marinos toen en transgenders nu ook echt verschillen zijn.

Wie zich ergert aan Vaticaanse documenten, of moeite heeft met zulk biologisch denken, vindt zo een onverwachte bondgenoot in vroegchristelijke tradities. Juist deze tradities kunnen gendervrijheid bevorderen. Het is hoog tijd om alle vergeten en verzwegen Thekla’s en Marinossen weer aan het woord te laten.

U kunt gratis verder lezen

Klik deze melding weg via het kruisje. Maar goede artikelen schrijven kost geld. Steun daarom onze schrijvers en word al vanaf € 5 per maand Vriend/in van Nieuw Wij.

Ik lees eerst het artikel verder.
Pieter-Ben Smit

Peter-Ben Smit

Hoogleraar

Peter-Ben Smit is hoogleraar contextuele bijbelinterpretatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar vanwege het …
Profiel-pagina
Al 4 reacties — praat mee.