Ik heb daarom vol verbazing gekeken naar de manier waarop onze kranten over het Amerika van The Donald en het Groot-Brittannië van Nigel Farage schreven om het post-waarheid tijdperk te duiden. Het was opvallend, omdat Nederland dergelijke personen ook kent. Geert Wilders en Jan Marijnissen bezigden al jaren dezelfde retoriek, ver voordat The Donald met politiek werd geassocieerd.
Post-waarheid in Nederland
Kortom, het is te makkelijk om het monster ver weg van huis te zoeken en blind te zijn voor het monster in onszelf. Als post-truth inderdaad een fenomeen is , dan is het geen exclusief Amerikaans of Britse fenomeen. Het is ook een Nederlandse fenomeen.
Denk aan het e-mail schandaal van de Haagse PVV-fractie in 2010. Het Haagse college van B&W had besloten om de binnenstad autoluw te maken, zodat de uitstoot van fijnstof zou dalen en fietsers en wandelaars gelijktijdig meer ruimte in de binnenstad zouden krijgen. Volgens de Haagse PVV-fractie zouden ondernemers hinder ondervinden van dit besluit ondervinden en nooddiensten zouden ook niet meer snel ter plekke kunnen zijn. Om munitie voor haar standpunt te verzamelen besloot de PVV-fractie een meldpunt te starten voor Hagenezen en Hagenaren, die dergelijke hinder ondervonden. Nadat er geen meldingen binnen kwamen besloot de fractie deze zelf maar te fabriceren.
Dat is hoe het gaat in onze post-waarheid tijdgeest. Als je de multiculturele samenleving hekelt, dan moet je vooral een onderzoeksbureau inschakelen, die laat zien dat de zogenaamde niet-westerse allochtonen Nederland 7,2 miljard euro per jaar kosten. Dat deed de Tweede Kamerfractie van de PVV in 2010. Geert Wilders kon de uitkomst van dat onderzoek als stok gebruiken voor zijn etnocentrisch politiek:
“Het feit dat de massa-immigratie ook in financieel opzicht rampzalig is, bevestigt de noodzaak van maatregelen die de PVV voor ogen heeft, zoals een immigratiestop voor mensen uit islamitische landen, een beperking van de overige migratie en asielstromen en het voor tien jaar uitsluiten van nieuwe immigranten van uitkeringen,” verklaarde hij in een persbericht, dat zonder fact-check door o.a. Elsevier en de Telegraaf werd overgenomen.
Voorbij de PVV
Maar Wilders en zijn PVV hebben niet het monopolie op feiten-vrije politiek. Het afgelopen jaar zagen we oppositiepartijen in de Tweede Kamer zich krampachtig houden aan het standpunt dat het kabinetsbeleid desastreus was. Terwijl het kabinet, gesteund door feiten van de Nederlandse Bank en het CBS, telkens weer liet zien dat haar beleid Nederland uit de crisis heeft gehaald. De staatsschuld was minder, er kwamen minder werklozen bij en Nederland kende een voorzichtige economische groei. Toch leefde het kabinet volgens de oppositie in haar eigen wereld, want ‘de burger voelt het nog niet’ of ‘de groei wordt nog niet in het land gevoeld’, stelde men in koor. Kennelijk gaat het niet om feiten, maar om wat men voelt.
We zagen dat de politieke partij DENK filmpjes plaatste op sociale media, die op zijn zachtst gezegd niet altijd het hele verhaal vertelden. Zo zou de PvdA volgens DENK tegen een motie hebben gestemd, die een stageplaats voor MBO’ers garandeert. DENK verweet het PvdA dat zij daarmee tegen haar eigen verkiezingsprogramma stemde. DENK vroeg om een hoofdelijke stemming – en deze stemming werd op sociale media gedeeld. Daaruit zou dan blijken dat de PvdA-fractie tegen de motie stemde.

DENK wilde hiermee haar eigen boodschap en frame bevestigen: de PvdA is ongeloofwaardig, want zij stemt tegen haar eigen verkiezingsprogramma. Maar het voormalige PvdA-Kamerlid Mohammed Mohandes, woordvoerder onderwijs, sloeg terug met een ander filmpje. Daaruit bleek dat de motie in kwestie al een jaar eerder was aangenomen en dat de minister op dat moment met verdere invulling van die motie bezig was. Het was te laat, want de imagoschade was al aangericht.
Post-truth is dus een fenomeen die cijfers en feiten bewust manipuleert en delegitimeert omwille van politieke doeleinden. De Oxford Dictionary zegt over post-truth: ‘verwijzend naar omstandigheden, waarbij objectieve feiten minder invloedrijk zijn in het vormen van de publieke opinie, dan een beroep op emotie en persoonlijk geloof’. De voorbeelden van de Haagse PVV, DENK en de Nederlandse oppositie benadrukken dat post-truth niet exclusief een Brits of Amerikaanse fenomeen is.
Voorbij 2017
Uit het PVV-voorbeeld blijkt ook dat post-truth niet nieuw is, het komt in iedere periode voor. We moeten zelfs veel verder terug in de tijd dan Farrage, Trump of Wilders. Kijk eens naar dit plaatje.

Dit is de wereldkaart zoals ik hem in de Bosatlas heb gezien. Let vooral op de verhouding van Afrika ten opzichte van andere continenten en in het bijzonder Europa. Het volgende plaatje laat zien hoe krom de wereldkaart uit onze jeugd eigenlijk is. Je ziet dat West-Europa net zo groot als Congo is, het land waar ik ben geboren.

West-Europa, de Verenigde Staten, China, India, Mexico en Japan hebben bij elkaar opgeteld de omvang van Afrika. Over post-truth gesproken: hebben wij ons nooit afgevraagd waarom Afrika bewust klein wordt gepresenteerd in de dominante atlaskaarten, die ons beeld al die jaren hebben beïnvloed?
Strijd tussen discours en beeldvorming
Dat post-truth volgens Oxford Dictionary zelfs het ‘woord van 2016’ is komt niet omdat we voor de eerste keer in de geschiedenis te maken hebben met een strijd om de waarheid. Sinds mensenheugenis is de publieke ruimte een arena waar contrasterende wereldbeelden met elkaar botsen. De beheersing van informatie, discours en informatiekanalen vormt daarbij een belangrijke bron van macht. Wie informatie beheerst kan de samenleving in zijn richting bewegen. Je kunt daarbij gebruik maken van propaganda, onderwijs en andere communicatietechnieken om jouw eigen waarheid dominant te maken.
Post-truth wordt nu vooral geproblematiseerd omdat er door de technologische revolutie nieuwe spelers ontstaan, die het monopolie van ‘de gevestigde orde’ op discoursbepaling en informatievoorziening ter discussie stellen. Denk aan sociale media zoals YouTube en Facebook.
Er vindt een transitie plaats in de manier waarop wij informatie uitwisselen en welke waarde wij daar aan hechten. Nieuwe communicatiekanalen, voorbij de traditionele media en instituten, spelen een belangrijke rol in deze transitie. De hoofdredacteur van The Guardian publiceerde vorig jaar een artikel, waarin zij de implicaties van sociale media op de manier waarop wij feiten begrijpen en journalistiek bedrijven, analyseert.

De opkomst van Peoples
De Franse socioloog en radiomaker Guillaume Ernar publiceerde vorig jaar een boek met de mooie titel La souveraineté du people. Hij begint het boek met de woorden : “De beste manier om een samenleving te begrijpen is om zijn obsessies te begrijpen. De onze wordt door roem geobsedeerd.” Ernar maakt een analyse over wat hij noemt ‘peoplelisation’.
Peoples zijn anders dan sterren. Sterren worden bekend en krijgen erkenning omdat zij een schaars talent hebben. Ze kunnen bijvoorbeeld goed zingen of hebben acteertalent. Peoples daarentegen hoeven niets bijzonders te kunnen. Sterker nog, ze moeten ons de indruk geven dat ze ‘normaal’ zijn om ons een gevoel van herkenning te geven. De verdwijning van zogenaamde ‘gate keepers’, of het midden, verklaart hun opkomst. Je hebt geen Volkskrant, OneWorld, The New York Times of het Cultureel Planbureau nodig om erkenning te krijgen. Volgens Ernar vindt er democratisering van informatievoorziening plaats, met gelijke kansen voor iedereen.
De zogenaamde peoples, zoals Kim Kardashian en Donald Trump, bewijzen dat ze met ‘normaal zijn’ net zoveel erkenning kunnen krijgen als mensen die veel talent en kennis bezitten. Donald Trump heeft al bewezen dat je niet zoveel verstand van politieke constellaties hoeft te hebben om president van de Verenigde Staten te worden.

De opmars van peoples, en onze obsessie naar hen, zegt iets over de tijd waarin we leven. Omdat er meer zoekresultaten op Google te vinden zijn over artietsen als Drake, The Weekend en Justin Bieber, dan over Immanuel Kant of Francis Fukuyama, zijn traditionele kranten genoodzaakt om over deze Canadese supersterren te schrijven. Het aantal ‘likes’ en ‘clicks’ en ‘volgers’, die iemand heeft op sociale media is voor adverteerders belangrijker dan de inhoud. We hebben ondertussen God al ter dood verklaard en onszelf wijs gemaakt dat er verschillende waarheden mogelijk zijn. In een mooi woord hebben we dat ‘post-modernisme’ genoemd.
Het medicijn tegen post-waarheid
Toch bestaat er een uitweg , weg van de mediabubbel, waar de waarheid altijd relatief is. Ik stel de volgende drie handelingen voor.
- Ga met vrienden in de kroeg zitten. Weg van achter de laptop. Bedrijf de liefde, heb in alles contact met mensen.
- Introduceer internet-vrije dagen of andere internet-vrije perioden. Zelf ben ik al begonnen met het eenmaal per week digitaal vasten. Van zaterdagavond tot zondagavond bijvoorbeeld heb ik geen toegang tot sociale media.
- Ga voorbij de vluchtigheid . Dus lees boeken, meer dan een, en praat er met iemand over. Onze horizon zal zich letterlijk verruimen.
Ik ken de kaart, Louise Fresco heeft die ooit zo in elkaar gezet, wat een continent, het is te hopen dat de landen daar hun eigen problemen oplossen, en niet massaal op rubberbootjes hierheen komen dobberen! Maar de kans daarop lijkt me nihil, gezien de internationale betrekkingen en mallotige verdragen momenteel.
De waarheid. Er was eens een Majesteit die stelde dat de leugen regeert. Wat zij precies bedoelde is mij nooit duidelijk geworden. Maar mij lijkt het een eeuwenoud verschijnsel dat wereldwijd wordt toegepast, draaien, de waarheid geweld aan doen en net als met reclame, zijn we daar nu eenmaal gevoelig voor. De verpakking is dikwijls belangrijker dan de inhoud. Degenen die ons dus voor de gek houden, weten dat wij dat willen. Wie houdt dus wie voor de gek?
Beatrix had groot gelijk natuurlijk, maar het was slechts een vaststelling van iets wat onvermijdelijk is. In een democratie regeert het volk, en dat volk is niet zo op DE waarheid gesteld, de politiek, kranten, TV (kijkdichtheid) en de winkels en industrie die dat volk bedienen ook niet trouwens, dus doen precies wat dat volk vraagt, Trump is de laatste en puurste manifestatie ervan. De TV heeft er zelfs een 9 jarig programma op gebaseerd, – De Leugen Regeert- waarin ik de enige 3 minuten TV in mijn leven mocht wijden, over een bijbels thema, de 10 plagen van Egypte (en niet de 7 zoals in de krant stond). Ook Kiza houdt van het thema, zie titel, -post truth-, inderdaad, we kunnen niet meer zonder, want intellectuelen, profs en predikanten zijn echt helemaal uit!
[quote]
Over post-truth gesproken: hebben wij ons nooit afgevraagd waarom Afrika bewust klein wordt gepresenteerd in de dominante atlaskaarten, die ons beeld al die jaren hebben beïnvloed?
[/quote]
De Mercator-projectie waarover de auteur spreekt dateert uit 1569, een tijd waarin van georganiseerde kolonisatie amper sprake was. Dat kwam pas nadien.
Van deze projectie, met de bekende en bekritiseerde oppervlaktevervorming, zijn bovendien alternatieven ontwikkeld. Zoals de Universele transversale mercatorprojectie (UTM), de projectie van Goode of de AuthaGraph van Hajime Narukawa, danwel de Projectie van Gall-Peters die door de Unesco wordt gesteund. UTM door het Amerikaanse leger. Enz.
Trouwens, in tijden van Google Earth is dit probleem trouwens een stuk minder geladen dan in het artikel wordt geopperd. Je zou Mercator (en Blaeu, etc.) immers als ‘pre-truth’ moeten duiden, nu satellieten de daadwerkelijke grootten van continenten geven en er vele alternatieven zijn.
Als ze echt strict de Mercatorintegraal zouden volgen, zou Groenland en Canada (waar nauwelijks mensen leven, bijna alleen gletschers en bossen, behalve mss aan de zuidelijkste randjes ervan nog wat stadjes) er nog veel groter op uitkomen. Wat me in oude Bosatlassen wel opvalt; het begint altijd met groot uit te pakken over eigen land en Europa, als goede tweede komen dan de Aziatische landen, dan Afrika, dan pas de nieuwe werelden Amerika en Australie. Die volgorde is natuurlijk niet toevallig, want het centrisme volgt de makers en volmakers van die atlassen (met Mercator aan de basis). Zou je je daar als Australische aboriginal of Amazone-indiaan over op moeten winden?? Het gebeurt wel natuurlijk, Kiza is er voorbeeld van. Het continent van zijn (voor)ouders als voorbeeld. Heel erg groot, maar qua cultuur , techniek, politiek en beschaving maar erg povertjes aanwezig. Hij schrijft dit ook niet vanuit Afrika, maar vanuit een Europees land.