De viering van Nicea viel zaterdag 14 juni zelfs op dezelfde dag als een heel aantal partijcongressen. Want de idealen die met concilies verbonden zijn, houden politiek Nederland een spiegel voor en stellen de vraag wat het betekent om politiek te bedrijven. Dat wordt duidelijk wanneer je een aantal aspecten van politiek in 2025 naast idealen uit de traditie van de concilies zet zoals die in de loop van de eeuwen verwoord zijn.
Een heel fundamenteel punt is dat huidige partijpolitiek vaak uitgaat van conflict of zelfs vormen van strijd, strijd tussen groepen in de maatschappij, strijd tussen belangen, strijd tussen partijen en strijd tussen leiders. Dat verrast niet want we leven in een maatschappij die op vrijwel ieder vlak uitgaat van competitie en concurrentie. Het uitgangspunt van concilies is anders, want het gaat uit van verzoening: de mensheid en de schepping zijn verzoend en dat is een uitgangspunt om samen een weg in de toekomst te vinden. In het beste geval leidt dat tot een heel andere omgang met elkaar waarin gemeenschap het uitgangspunt is in plaats van strijd.
Dit uitgangspunt in de verzoening betekent ook dat op concilies het luisteren naar de Geest en het luisteren naar elkaar een belangrijke rol speelt. Ideeën en keuzes kunnen hierdoor gezien worden als uitkomst van de Geest. Dit vraagt om een heel andere houding en insteek dan wanneer het politieke bedrijf vooral bestaat uit hard roepen en luisteren naar je achterban. Niet voor niets wordt het goed kunnen luisteren als één van de belangrijkste kwaliteiten van de nieuwe paus gezien en als een belangrijke voorwaarde voor het voortzetten van het synodale (of ook conciliaire) proces in zijn kerk. Door naar de gehele gemeenschap te luisteren en elke opvatting te overwegen laat hij zien dat besluitvorming ook anders kan.
Bij het luisteren naar de Geest en naar elkaar hoort vaak de gedachte dat het er op een concilie of synode ook omgaat een vorm van bekering door te maken. Gemeenschappelijke bekering tot Christus geeft het beste inzicht in wat nodig is en wat goede besluiten zijn voor iedereen. Deze weg is gericht op gezamenlijke onderscheiding en spirituele afstemming. Het is gebaseerd op participatie, luisteren en zoeken naar gedeelde inzichten. Dat is iets heel anders dan op een handige manier een meerderheid voor elkaar krijgen die ervoor zorgt dat de eigen doelen behaald worden. Een Tweede Kamerdebat als vorm van gemeenschappelijke bekering, hoe zou dat eruitzien?
Een laatste conciliair ideaal dat bij de drie al genoemde past, is dat concilie gericht zijn op consensus. De gedachte erachter is dat wanneer je serieus neemt dat de Geest tot allen spreekt en dat je als gemeenschap op zoek bent naar wat er te doen staat, consensus een teken is dat er echt geluisterd is. Het gaat mede over het openstaan voor dialoog, reflectie en ontwikkeling. Dat is wel een heel andere omgang met elkaar en met het zoeken naar inzicht dan bijvoorbeeld een gerichtheid op een meerderheid van stemmen die, hoe klein ook, voldoende is om er iets door te krijgen. Anderen verschijnen daarbij als bondgenoten of als obstakels, niet per se als dragers van dezelfde Geest.
Natuurlijk is deze vergelijking vrij scherp aangezet. Je kunt er makkelijk tegenin brengen dat hij geen recht doet aan hoe de politiek eigenlijk werkt en hoe concilies historisch waren. Eveneens is het niet altijd mogelijk om ieders visie aan te horen. Op concilies ging het er ook lang niet altijd conciliair aan toe. Veelzeggend is bijvoorbeeld dat er de legende bestaat dat bisschop Nikolaos van Myra (onze ‘Sinterklaas’) de theoloog en priester Arius van Alexandrië een klap verkocht zou hebben op het Concilie van Nicea. En in de politiek wordt er vast meer naar elkaar geluisterd dan hierboven gesuggereerd.
Toch kan de christelijke traditie, met haar conciliaire idealen een waardevolle bijdrage leveren aan de huidige politiek. Het synodale proces van paus Franciscus leek namelijk een nieuwe richting in te willen slaan wanneer het gaat om besluitvormingsprocessen. Het idee van luisteren naar de gehele gemeenschap zou als goed voorbeeld kunnen dienen. Met eenzelfde gedachte denk ik dat overeind blijft staan dat de idealen van de conciliaire traditie ons politieke bedrijf een spiegel voor kunnen houden. De conciliaire traditie heeft stevige uitgangspunten als het om overleg en besluitvorming gaat. Dat roept de vraag op wat nu eigenlijk uitgangspunten van het democratisch proces zijn en wat voor stijl van politiek bedrijven daarbij past. Die vraag stellen is van belang in een polariserend politiek landschap met partijen in campagnestand.
