“Niet meer zonder jou” gaat over de botsing tussen een lid van de traditionele moslimgemeenschap, moeder Havva, en haar vrijgevochten dochter Nazmiye. Nog voordat ik binnen was, raakte ik aan de praat met een van de bijrolspelers. Ze trok me gelijk het verhaal in. Ze vertelde over haar moeilijkheden met haar moeder, over de spanningen, de crisisopvang waar ze in had gezeten en over hoe ze nu een zelfstandig leven opbouwt. Maar, benadrukte ze, ze had nu wel weer een goed contact met haar moeder. Ze kan niet meer zonder haar.
Binnen werden we verwelkomd met thee, die anders smaakte dan ik gewend ben, en werd ons verzocht om onze schoenen uit te doen. We mochten plaatsnemen in het decor, een Turkse woonkamer. In die woonkamer belandde ik naast één van de weinige mannen. Hij stelde zich voor: “Orhan Delibas. Ik heb met boksen een zilveren medaille gewonnen op de Olympische Spelen. Ik sta op een van de posters. Ik ben van de tweede generatie. Mijn vader komt uit het oosten van Turkije. Het was een gevecht om los te komen van de oude tradities. Een Nederlands meisje? Mag niet! Uitgaan? Mag niet! Vriendinnetje voor huwelijk? Mag niet! Maar nu heb ik wel weer een goede relatie met mijn vader. Ik kan niet meer zonder hem.”
“Niet meer zonder jou” is een openbaar gesprek tussen Nazmiye Oral en haar moeder Havva. Een gesprek op neutrale grond waar wij allemaal getuigen zijn. Het is een heftige gesprek, ook voor mij, een buitenstaander. Het eerste dat mij opschudde was: “Het verschil tussen jou (Nazmiye wijst een Nederlandse vrouw aan) en mij, is dat jij bij je geboorte benen hebt gekregen en ik niet. Mijn benen, en ook mijn armen, zijn de benen en armen van de gemeenschap. Mijn ik is een wij, het is het wij van de gemeenschap. Ik moet me gedragen volgens de regels van de gemeenschap. En als ik dat niet doe, ben ik een kankergezwel. Dan moet ik verstoten worden. Mijn zusje is verstoten, omdat ze fotografe wilde worden. Ik weiger om verstoten te worden.”
Wat mij ook ontroerde was: “Geboren worden is ontvangen worden. Mama, was je blij toen ik geboren werd? Is niet ieder kind een geschenk? Ook het gehandicapte kind, het homoseksuele kind? Open je hart, laat je raken. Verstoot niet, maar sluit het kind in je hart. Verbind. Ik wil zo graag dat je tegen mij zegt: “Ik houd van jou”.”
Maar de tradities en regels van de gemeenschap zijn sterk. Havva, de moeder, is er mee vergroeid. Ze leeft binnen de regels en voelt zich vrij. Toch zijn we ook van haar pijn getuige. Ze is moeder, leven gevend wezen. Ze leeft door haar kinderen. De kinderen representeren haar. Maar de kinderen doen het niet goed genoeg. Ze zijn niet moedig genoeg. Havva zit zo gevangen in haar kinderen en de kinderen zitten gevangen in haar.
Ook in het geloof zien we dat het schuurt tussen moeder en dochter. Havva, tweemaal op bedevaart geweest naar Mekka, gelooft heilig; Nazmiye heeft het oude geloof losgelaten. Haar moeder veroordeelt dit: “Je zult in de hel terecht komen.” En zoals de duivel in Mekka gestenigd wordt, stenigt ze Nazmiye. Kan Allah dit bedoeld hebben? Kan liefde niet boven regels gaan?
Toch komt het niet tot een breuk tussen Nazmiye en Havva, ondanks dat een breuk de gemakkelijke oplossing zou zijn. Nazmiye kiest ervoor om haar moeder niet los te laten, maar toch haar eigen weg te gaan. “Ik kan niet meer zonder jou.”
Daarvoor is dit gesprek nodig. Een gesprek in de openbaarheid, een gesprek op neutrale grond. Aan het eind van het gesprek neemt ze haar moeder bij de hand en worden we met zijn allen op de foto gezet. Wij zijn de nieuwe gemeenschap waarin ze hun weg gaan vinden, samen.
De voorstelling was heftig, maar zo liefdevol, en voor velen heel herkenbaar. Het gesprek kwam gelijk op gang. Getuigenissen van het ontworstelen aan de gemeenschap, de eenzaamheid, het gevecht. In de openbaarheid en binnen de veiligheid van deze nieuwe gemeenschap werd openhartig met elkaar gedeeld. Ik had het gevoel getuige te zijn van een emancipatieproces. Van mensen die zoeken naar liefde, vrijheid, een eigen leven, maar niet alleen, maar met hun familie. We kunnen niet meer zonder hen.
En daarom moet het met hen. Daar is veel liefde, veel geduld, veel praten voor nodig. Dit openbare gesprek, dat hard maar zo liefdevol was, is daar een goede aanzet toe.
