Muziek als vredesinstrument: iets van vroeger en nu

Het bestaan van muziek is bijna zo oud als de evolutie van een mens en in tijden van oorlog en rampspoed hebben mensen altijd muziek en liederen gevonden om over de verschrikkingen van de oorlog te zingen. In de Psalmen van de Bijbel, in liederen, in de vredesbeweging. Als troost, afleiding, verzet; als een manier om mentaal overeind te blijven, om geloof uit te drukken of taal te vinden voor wat niet gezegd kan worden.

Muziek kan ook als vreedzaam middel worden ingezet. Kofi Annan, voormalig Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties zei ooit: “Muziek springt over taalbarrières en verenigt mensen met heel verschillende culturele achtergronden. En dus kunnen alle mensen door middel van muziek samenkomen om de wereld een meer harmonieuze plek te maken.”

Voorbeelden daarvan zijn er genoeg te vinden. Zo vond een legendarisch staaltje community singing plaats op 24 december 1914 – de eerste kerstavond in de loopgraven. Aan een noord-Franse linie verrasten Duitse soldaten hun Engelse tegenstanders met kerstliederen in plaats van artillerievuur. De Britten antwoordden met hun eigen kerstrepertoire, waarop samenzang volgde: even was het vrede.

In Dar Es Salaam, Tanzania, wordt muziek veelvuldig als mechanisme ingezet om sociale en politieke issues aan de orde te stellen en wordt hip-hop voor en door jeugd gebruikt als educatie-tool om over werkloosheid, corruptie, klassenverschillen, AIDS en andere problematiek te leren. Het ‘Peres Cente for Peace’ in Israël brengt mensen uit Israël en Palestina samen om gezamenlijke theaterprojecten te maken en dialoog aan te wakkeren. In de Filipijnen toeren theaterartiesten rond Mindanao om met hun performances het concept van vreedzame co-existentie tussen moslims, christenen en indiginous communities te introduceren.

De bekende Britse zanger John Lennon gebruikte in zijn vredesactivisme muziek die zoveel impact had, dat de oorlogsplegers het niet konden uitstaan ​​en hem van het leven wilden beroven. Zelfs decennia later leeft Lennons muziek nog steeds voort en wordt ze door hedendaagse zangers in de VN uitgevoerd in een poging de vrede te bewaren.

Naast het verenigen van mensen, biedt muziek een unieke benadering van vredesopbouw, die het potentieel heeft om gemeenschappen te helpen de vele stadia van conflicten op een meer constructieve en creatieve manier aan te pakken.

Natuurlijk maakt muziek op zichzelf geen einde aan oorlogen, elimineert ze geen structurele ongelijkheden of heelt ze diepe psychologische wonden. Wat muziek echter wel doet, is ons betrekken bij een denkproces. Voormalig president van Zuid-Afrika en voorvechter van sociale gelijkheid en geweldloosheid Nelson Mandela zegt daarover: “Kunstenaars bereiken gebieden die ver buiten het bereik van politici liggen. Kunst, vooral entertainment en muziek, wordt door iedereen begrepen, en het verheft de geesten en het moreel van degenen die het horen.”

De manier waarop muziek maken de essentiële menselijkheid van de meest onbereikbare mensen bereikt en naar boven haalt, plaatst het in directe tegenstelling tot politiek geweld, dat de menselijkheid en individualiteit van zijn slachtoffers ontkent. Muziek kan dit mogelijk maken. Mensen die anders op onderdrukking zouden reageren met geweld en agressie om een stem te hebben en hun problemen aan een groter publiek bloot te stellen, kunnen hun stem kwijt in muziek. De Arabische hiphopartiest Mana legt dat als volgt uit: “Met hiphop kun je grenzen verleggen. Als vrouwelijke Iraans-Amerikaanse kan ik ook een stem zijn voor vrouwen die in de gevangenis kunnen belanden als ze sommige van deze dingen zouden zeggen.”

Net zoals muziek veel groepen de moed en de middelen heeft gegeven om onrecht aan de kaak te stellen en op te komen voor hun rechten, heeft het ook een brug geslagen tussen afwijkende groepen. Hoewel er zeker gevallen zijn waarin muziek is gebruikt bij de vorming van agressieve identiteiten, kunnen muzikale waarden ook worden ingezet om tolerantie te bevorderen door de nadruk te leggen op overeenkomsten in de muziekpraktijk. Muzikanten en zelfs luisteraars kunnen worden samengebracht door hun ervaring van gedeelde muziek.

Een mooi voorbeeld hiervan vinden we bij Hutu- en Tutsi-drummers in Burundi. Door het ritme van de trommel te delen, zijn nieuwe vertrouwens- en solidariteitsrelaties gecreëerd en onderhouden, en heeft het zelfrespect dat door middel van drummen is verhoogd, geleid tot persoonlijke transformatie. Deze drummers gaan verder dan de taal en hebben een manier gevonden om met elkaar in contact te komen via een gedeeld ritme. De Ghanese drummer en leraar Nicholas Kotei Djanie zegt: “Drummen helpt mensen om samen te bewegen, samen te ademen, en dat is waar hun verbinding begint. Het drummen creëert een belichaamde ervaring van hoe we met elkaar verbonden zijn.”
Muziek is een zich voortdurend aanpassend proces dat mensen zowel volgt als leidt door een reis van angst, liefde, verdriet, herinnering en trots en brengt invloeden samen die zonder muziek niet vanzelf zouden samen komen.

Zo had niemand ooit gedacht dat Iraanse jongeren op een dag hiphopmuziek zouden gebruiken om hun identiteit en wereldbeeld uit te drukken, of dat Afrikaanse, Amerikaanse en Ierse muziek zouden samensmelten in de prachtige plechtige traditie van bluegrass. Door deze kracht van muziek te erkennen om ons door tijd, ruimte, etniciteit en identiteit te verbinden, kunnen we de verenigende effecten ervan doelbewust en effectief beter benutten.

Samen met zijn rol in sociale verandering en verzoening tussen groepen, is muziek misschien het meest bekend om zijn potentieel in trauma-heling. Naast de specifieke reikwijdte van vredesopbouw, heeft muziektherapie een lange geschiedenis in het helpen van mensen om terug te keren uit de diepten van verschillende vormen van trauma. Muziektherapie begon al in het klassieke Griekenland en kwam na de Tweede Wereldoorlog officieel als beroep naar voren. De doelen en effecten van muziektherapie sluiten nauw aan bij die van vredesopbouw, gericht op het opbouwen van relaties, revalidatie, stemverheffing en verbetering van de kwaliteit van leven. Veel van de mensen met wie we werken als vredestichters lijden vaak herhaaldelijk en diep onder trauma’s.

Waar trauma mensen vaak van hun stem en identiteit berooft, is muziek herstellend. Of het nu gaat om een collectief of individueel trauma, muziek kan mensen in staat stellen pijn en verlies te uiten en identiteit en eigenwaarde te herstellen.

Programma’s zoals Save the Children’s Healing And Education through Art (HEART)-programma en World Vision’s Creative Activities for Trauma and Stress Diminishment beginnen dit potentieel te erkennen. Door meer nadruk te leggen op muziek en kunst bij het helen van trauma’s, kunnen vredesopbouwende organisaties gemeenschappen in staat stellen deel te nemen aan een genezingsproces en helpen hun stem te vinden na decennia van stil lijden.