Dit is een probleem. Want wie oude teksten zo naïef en fundamentalistisch leest, geeft ze verkeerd weer en stookt het debat over religie in Nederland op onjuiste gronden op. Dit probleem gaat dieper en is breder dan het Nashville-debat. Het wijst op een onvermogen verantwoord met religieuze teksten uit een andere tijd om te gaan. En het zou zomaar kunnen overspringen op andere teksten, zoals bijvoorbeeld de Koran. Het lijkt erop dat in Nederlandse politiek en media fundamentalistische interpretaties allesbehalve marginaal zijn: ze zijn mainstream, tot in de Tweede Kamer aan toe. Dat is rampzalig: klassieke teksten zoals de Bijbel worden als een soort bezet gebied eigendom van fundamentalisten en verliezen hun potentieel om ook in 2019 iets positiefs bij te dragen. Aan de #MeToo crisis, bijvoorbeeld. Ze kunnen verrassen, die oude teksten. Een voorbeeld laat dat zien.
Één van de in de Kamervragen gewraakte en in de Nashvilleverklaring aangehaalde teksten komt uit Paulus’ Brief aan de Romeinen (1e eeuw n. Chr.). Daar staat in 1.26-27:
“26. Daarom heeft God hen prijsgegeven aan onterende hartstochten. Hun vrouwen hebben de natuurlijke omgang verruild voor de tegennatuurlijke. 27. Eveneens hebben de mannen de natuurlijke gemeenschap met vrouwen opgegeven en zijn ze in lust voor elkaar ontbrand: mannen plegen ontucht met mannen. Zo ontvangen zij aan den lijve het verdiende loon voor hun afdwaling.”
Helder: een anti-homotekst, zou je denken. Maar afgaan op wat er op het eerste gezicht lijkt te staan is bij een tekst van 2000 jaar oud nooit genoeg. Want wat gelijk opvalt, is dat Paulus het uitsluitend heeft over lust (‘hartstochten’), niet over wat anno nu als partnerschap of relatie geldt. Die kende hij in die zin ook nauwelijks: seks was een uitdrukking van sociale orde in zijn tijd. Die seks wortelde in verlangen en dat moest binnen de perken blijven. Die perken hadden te maken met het beheersen van jezelf en het heersen over anderen. Fysiek man of vrouw zijn is op grote hoogte secundair, sociale status, je omgang met anderen en jezelf is veel belangrijker. Een hard verschil tussen ‘homoseksualiteit’ en ‘heteroseksualiteit’ bestond dan ook simpelweg niet. Zo natuurlijk het bijvoorbeeld voor een slaaf was om door een ander bepaald te worden, seksueel of anderszins, zo onnatuurlijk, schandelijk en schadelijk was het voor een vrije man.
Het natuurlijk was zo tot op zeer grote hoogte het sociaal geldende. Dat is ook de betekenis van ‘natuurlijk’ in Paulus’ tekst: leven in overeenstemming met wat sociaal als natuurlijke norm geldt, niet anders. Onze neiging om deze teksten vanuit biologisch perspectief te lezen slaat dan ook de plank mis. Het gaat om sociale en persoonlijke orde: Wie zijn verlangens volgens de natuurlijke sociale norm ordende leefde eervol, wie niet eerloos. Lees je daarnaast een beetje rond in antieke literatuur, dan zie je dat Paulus hier iets afwijst dat breed afgewezen werd: je zo laten leiden door lust en verlangen dat het anderen schaadt (en je zelf ook).
Historisch gelezen staat deze ‘antihomo-tekst’ dus mijlen ver af van de Nashvilleverklaring en de Kamervragen. Paulus heeft simpelweg wat anders op het oog – iets dat wel heel dicht ligt bij een ander thema van nu: #MeToo en seksueel misbruik. De kern daarvan ligt ook in verlangen, seks en machtsmisbruik dat andere mensen schaadt. En dat het eerloos is, daar is iedereen het wel over eens. Als hij in 2019 geschreven had, zou Paulus dat misschien wel als voorbeeld gebruikt hebben. Want wel beschouwd schreef Paulus helemaal geen antihomo-pamflet, maar een vroeg #MeToo manifest. Het is daarom tijd voor wat andere Kamervragen: of het niet tijd is voor meer scholing in de omgang met religieuze teksten, zoals de Bijbel. Zodat we bevrijd raken van ons eigen fundamentalisme. Zodat ook de Bijbel weer eigendom wordt van iedereen en niet alleen het bezet gebied van de zelfbenoemde ‘bijbelgetrouwen’ en kamerleden die op net zo’n naïeve manier de Bijbel lezen.
Prachtig en helder. Dankjewel. Hier kan ik wat mee.
Je moet je wel in heel veel bochten wringen om de bijbel zo te lezen dat hieruit zou blijken dat deze niet negatief staat tegenover praktiserende homoseksualiteit.