Eerlijk gezegd, ook ik heb zitten slapen. Dit lied stond ook in het oude liedboek (uit 1973) en ik liet dit specifieke vers wel eens lezen aan mijn buitenkerkelijke vrienden om aan te geven dat we nieuwe liederen nodig hadden. En dan waren ze standaard ontzet bij deze strofe. Ik ging er om die reden van uit dat dit lied sowieso gesneuveld was in de voorselectie. Dat bleek dus niet zo te zijn. “Zingen ze bij de protestanten nog over negers met hun loftrompet en de joden met hun ster?” las ik dit weekend op Twitter. En pas toen ging ik kijken. Als je bedenkt dat het nieuwe liedboek tot stand is gekomen via een uitvoerig proces van redactie en consultatie van theologen en kerkelijke gemeenschappen, dan is het veelzeggend dat deze tekst niet is gesneuveld. Omdat ik wilde weten waarom, zocht ik contact met enkele makers van het liedboek. Auteursrechten, de boodschap achter het lied namelijk reparatie van leed en de goede intentie van de auteur kwamen naar voren.
Het lied Jeruzalem, mijn vaderstad is eigenlijk een vertaling van een Engelse hymne uit de zestiende eeuw. Het lied is een lofzang op de heilige stad Jeruzalem die aan het einde der tijden haar poorten opent voor de verdrukten en de vernederden. De strofe met “negers met loftrompetten en Joden met sterren” was door Barnard bedoeld als een navertelling van de oorspronkelijke tekst waarin het gaat om gezegende heiligen. Willem Barnard probeerde zo de eeuwen te overbruggen en het lied dichter bij de tijdgeest te brengen. Waarschijnlijk met de beste bedoelingen heeft hij hij zich hier bediend van beelden en woorden waarvan je – zeker tegen het licht van het felle anti-racisme debat – niet anders kunt dan concluderen dat we hiervan af moeten. Dit soort liederen kun je gewoon niet meer zingen.
De metaforen en woordkeuze van Willem Barnard verraden iets over de tijd waarin hij het lied schreef. De tekst stat niet op zichzelf. Zo verspreidde de katholieke kerk in het kader van Wereld-missiedag in 1960 een gebedsprentje met daarop “Gebed van een neger”. “Negerdichter” – het staat er echt – Zack Gilbert bad hier: “Ik ben best tevreden met mijn zwarte snuit (…) maar als ik naar de hemel ga Heer Jezus (…) geef me dan een mager wit gezicht. Twee keer de hel is wel een beetje veel.” Ook in dit gedicht gaat het om het herstel van lijden en verhoging van vernederden. Maar een bezoekje aan Jeruzalem is niet genoeg. Een witte huid en zacht sluik haar is het vrome ideaal.
Je kunt er natuurlijk voor kiezen om een strofe in een lied of een oud gebedsprentje te verzwijgen. Het doet ook pijn om openlijk te erkennen dat je juist op dit punt, de menswaardigheid, als christenen tekort schiet. Maar ik kies daar niet voor. Want zo verandert er niets. En als mensen aangeven last te hebben van stereotypen en veronderstellingen vanwege hun huidskleur, dan verplicht dat ons allemaal om te onderzoeken waar dat dan mis gaat. Ook kerken kampen met verhullend racisme, tot op de dag van vandaag: De met de-beste-bedoelingen-zwarte-piet die dus ook door kerken op de troon wordt gezet naast Onze Lieve Heer.
De tekst van Willem Barnard moet wat mij betreft zo snel mogelijk uit het nieuwe liedboek. Dit boek beoogt een visitekaartje te zijn. En ook al gaat het het in het lied van Willem Barnard om het ongedaan maken van lijden: een aanklacht tegen slavernij en holocaust dient vrij van racistische taal en beelden te zijn.
Mijn motief voor dit pleidooi ligt ook in het recente verleden. Toen ik niet zat te slapen. In 2013 kwamen kerken in Nederland ook met een gezamenlijke verklaring waarin ze spijt betuigden over het slavernijverleden. Toen Wilders in 2014 de menigte “Minder, minder, minder” liet scanderen, organiseerden de Nederlandse kerken een tegengeluid. Er kwam een kerkdienst tegen racisme onder de noemer “Wij geloven in meer”. Juist daarom geloof ik niet meer in het lied Jeruzalem, mijn vaderstad van Willem Barnard.
Voor de volledige tekst van Jeruzalem, mijn vaderstad, klik hier.
Beetje overdreven weer. Waarom moet opeens nu dit weer anders. We weten toch al jaren dat die tekst niet OK is. Zo zijn er veel meer teksten die niet kunnen, ook in de Bijbel. Zo blijven we aan het verwijderen en scheuren. Moeten we niet willen.
Eens met Tom, wat niet meer kan in deze superdiverse samenleving gewoon verwijderen.
Prima artikel op Nieuwwij over het verwijderen van het woord ‘neger’ in het huidige liedboek. Ik snap Tom Mikkers om het eruit te halen.
Maar ik snap ook iets niet….
Ik schreef daarom deze opinie:
http://www.katholiek.nl/opinie/taboe-op-het-woord-neger-in-en-buiten-de-efteling/
Wat is racistisch? Is het racistisch om te zeggen ‘De Joden gaan met hun eigen Jodenster, hun eigen symbool van het geloof, naar Jeruzalem, hun thuis’? Is dat niet juist mooi gezegd? Zo kun je de liedtekst interpreteren.
Is het racistisch om te zeggen: ‘De negers blazen op hun loftrompet’? Alleen als je ‘neger’ uitlegt als ‘zwarte slaaf’. Maar als je leest ‘De zwarte slaaf blaast op de loftrompet’, dan betekent dit toch dat ook de zwarte slaaf zijn vrijheid en blijheid vindt?
Kijk naar de context en luister naar de toon waarop uitingen worden gedaan, maar gooi alsjeblieft niet zomaar alle woorden die toevallig ook een racistische connotatie kunnen hebben, in de prullenbak.
Tja, Mikkers wil vooral media-aandacht voor zijn meningen. Jammer, want het gaat om een mooi lied.
Goede reactie van Eric van den Berg
Er xzit toch een verschil tussen alles maar schrappen wat ons niet bevalt of in een context plaatsen. De verDisneysering van alles: alles moet veilig, zonder scherpe randjes, maakt slaat soms wel door.
Dit lijkt af en toe een beetje koormuzikaal Marcion imiteren.
Prachtig lied van Barnard waarin hij mensen die eeuwenlang.zijn vervolgd, vooraan zet in her visioen van het nieuwe Jeruzalem. Moet je wel kunnen lezen.
Fijn en vroom blijven zingen lijkt me. Is het beste medicijn tegen alle racisme. En tegen alle oververhitting.
Dan ook maar een ander woord verzinnen voor ‘negroïde’ (ras)
Mijn man en ik betreuren het, dat Barnard geen regel (of een heel couplet) over had voor ‘de flikkers met hun roze ster’.
Jammer, Tom, dat je Willem Barnard niet gekend hebt. Jammer ook dat je niet de moeite nam even te kijken in Compendium bij het Liedboek 1973, waarin Barnard zegt “Mijn strofen 18, 19 en 20 parafraseren het simpele ‘gezegende heiligen’ van de oorspronkelijke tekst.” (Laat middeleeuws)
Misschien wil of kun de strekking van de tekst niet begrijpen?
Ik sluit me aan bij de reactie van Tanja van Hummel op 6 juli 2016 @ 15:02 uur.
Eigenlijk best bizar dat een bidprent die in 1960 ronduit progressief te noemen was, nu als symbool voor katholieke achterlijkheid wordt neergezet. Lerman ‘Zack’ Gilbert was een undergrounddichter en bovendien noemde hij (en zijn genregenoten) zichzelf dus ‘negerdichter’. In zo’n geval zou je zook iemand onrecht doen om die term niet over te nemen.
Naast dat Tom Mikkers potsierlijk de bocht uitvliegt met de opmerkingen over Zack Gilbert en dat ik uit de tekst maar moet raden dat het woord ‘neger’ hier het probleem is (dat klopt toch, het hele betoog laat mij raden wat nu precies het probleem is met de tekst), zit ik toch vooral met dat niet duidelijk is wat we nu wel zouden moeten zingen?
Het is gemakkelijk te stellen dat iets niet meer kan. Spannender zou ik het vinden als Mikkers zich zou willen wagen aan hoe de intentie van dit lied wel geformuleerd kan worden. Het kan immers toch niet zo zijn dat anti-racisme ons brengt tot maar niets meer zeggen over de noodzaak tot herstel van wat er mis is in deze wereld.
Waarom zou je überhaupt dit soort teksten nog zingen, daar het geloof erachter een soort escapisme en fatalisme vertegenwoordigt dat je als christen behoort te verwerpen?! Het woord ‘neger’ zouden we al niet meer in onze mond moeten nemen sinds het woord ‘nigger’ een taboewoord is. Dat getinte mensen nog vaak een betreurenswaardig lot hebben verdient echter wel onze aandacht en solidariteit, echter niet middels zo’n aftandse liedtekst van W. Bernhard. Hét probleem is kort gezegd: onze ‘ecological footprint’ als blanke Westerse mens is door de bank genomen veel te groot, en we zijn te lui en egoïstisch om kennis en geld beter te verdelen over de mensheid, zodat grote delen van de wereldbevolking verstoken blijft van een minimaal doch redelijk bestaan. Dat dáár verandering in komt door ons eigen gedrag, dáárover en voor zouden we elkaar moeten bidden en toezingen. God alleen verandert niets; Hij/Zij/Het heeft ons mensen erbij nodig. Laat Tom Mikkers c.s. zich daar nu eens sterk voor maken i.p.v. zich druk te maken over een reeds lang out of date liedtekst!
Oei! Meneer Mikkers gaat er hier wel met gestrekt been in. Als je het fraaie lied 737 zingt, ben je racistisch bezig, weet de kritische remonstrant.
Ook Piet Agement vindt lied 737 verouderd, vanwege de negers. Gelukkig levert hij direct een passende terminologische update bij. Voortaan spreken we niet meer van ‘negers’ omdat de Amerikanen dat mooie, uit het Latijn stammende, ooit neutrale woord voor ons verpest hebben. Nee, op voorstel van Piet Agement spreken we voortan van ‘getinte mensen’. En dat zijn we natuurlijk allemaal! Toch, Piet?
Met een beetje knutselen annex trompet- en sterrenpoetsen komen we dan aan het volgende politiek-correcte couplet:
“Getinte mensen met muziek
de joden ook erbij;
wie arm is, sneu, of chronisch ziek,
de vromen zij aan zij.
Opgelost!
Of schrikt meneer Mikkers evenzeer van de joden, en wil hij die ook weghebben uit dit fraaie lied, in het kielzog van de negers? Geen probleem zo groot, of er is wel een oplossing voor.
Het woord “negers” vervangen door “slaven”. Probleem opgelost. Tevens het lied geactualiseerd: er zijn nog steeds veel mensen slaaf, en ook zij zullen kunnen juichen als ze bevrijd zijn.
Verbazend, Tom Mikkers, hoe slecht je leest. “Maar een bezoekje aan Jeruzalem is niet genoeg. Een witte huid en zacht sluik haar is het vrome ideaal.” Als je het gedicht van Zack Gilbert leest, blijkt het gebed juist geen vroom ideaal maar heel cynisch te zijn: misschien ben ik in de hemel ook wel niet veilig met mijn zwarte huid.
Toe maar, haal alle woorden uit het woordenboek waar iemand zich aan kan ergeren. Ik ben oud en vind dat niet leuk, weg met het woord OUD. Ik ben kort en dik, wat een belediging,weg met de woorden KORT en DIK.
En zo voort, en zo voort. Hier in de USA gaat het precies hetzelfde. Jammer hoor.
Een van Barnards boezemvrienden was de dichter/historicus J.W. Schulte Nordholt
die een bijzondere belangstelling had voor de emancipatie van de zwarten in de VS. Zo publiceerde hij “‘Het volk dat in duisternis wandelt. De geschiedenis van de negers in Amerika” (1956) en in 1971 ”In de schaduw van een groot licht. De neger-revolutie in Amerika”. Als er iemand met de pen tegen racisme streed, dan wel Schulte Nordholt, mijn vroegere leermeester. De ‘negers’ van Barnard kwamen niet zomaar uit de lucht vallen. Hij kende de boeken van zijn vriend. Negers stonden bij uitstek symbool voor de onderdrukte mens. In hedendaags taalgebruik zouden we ze nu zwarten noemen, Afro-Amerikanen of nog liever: Afrikaanse-Amerikanen (vert. van African Americans), maar met racisme heeft de strofe natuurlijk helemaal niets te maken. Gelet op de context zou ik zeggen: integendeel. Alleen die loftrompet slaat eigenlijk nergens op – het zal wel een dichterlijke vrijheid zijn, een ‘banjo’ was nog erger geweest.
Misschien dat Mikkers naast het complete lied 737 wat vaker ook Barnards ‘Gij die de ster van David zijt’, (519) zou moeten laten zingen, bij voorkeur op de prachtige melodie van Adriaan C. Schuurman uit het onvolprezen liedboek 1973.
Hint voor de kerkorganist: Toeval dat ‘Hierusalem my happy home’ qua melodie zo opvallend gelijk van start gaat als ‘O when the Saints’? Of moeten we Louis Armstrong ook maar schrappen uit het collectieve geheugen…..
What a wonderful world…..
De redactie van Katholiek.nl zocht de herkomst van het beruchte negergedicht en bidprentje uit. En het blijkt dat het een campagne was tegen rassenhaat, in een taal die we nu niet meer gebruiken.
http://www.katholiek.nl/actueel/berucht-bidprentje-en-negergedicht-helemaal-niet-racistisch/
En voor wie op zoek is naar negers met een loftrompet: https://youtu.be/kJq3j4rA0o0