Heeft paus Franciscus Oekraïne werkelijk opgeroepen zich over te geven, toen hij zei dat de “sterkste diegene is die denkt aan de gewone burgers en de moed heeft voor de witte vlag”? Heeft hij voorgesteld te capituleren tegenover de krachten van het kwade, zoals ook de Pan-Oekraïense Raad van Kerken en Religieuze Organisaties in een reactie stelde? In dat geval zouden de verontwaardigde reacties uit Oekraïne en elders over zijn uitspraak terecht zijn. De paus heeft evenwel Oekraïne niet opgeroepen om zich over te geven, maar om te onderhandelen. De witte vlag is al eeuwenlang, en in alle culturen, een symbool om zich buiten het gevecht te stellen. Onderhandelen is volgens Franciscus geen zwaktebod, geen capitulatie, maar integendeel een moedige houding, waarbij wordt gedacht aan het algemeen belang en de toekomst. Franciscus heeft het wel degelijk goed voor met de Oekraïeners, die hij wil behoeden voor een langzame zelfmoord.
De uitspraak van de paus is consistent met wat hij zegt over alle gewapende conflicten, zoals bijvoorbeeld ook dat tussen Israël en Palestina, met een hoge menselijke tol in Gaza. Ook daar roept hij voortdurend op tot een staakt-het-vuren en onderhandelingen, wat hem bijvoorbeeld in Israël niet overal in dank wordt afgenomen. De uitspraken van Franciscus komen ook overeen met wat hij van in het begin zegt over het conflict in Oekraïne: een oproep om de wapens neer te leggen, om het conflict met diplomatieke middelen op te lossen, en een rechtvaardige vrede na te streven.
Het Vaticaan heeft de Russische agressie wel degelijk veroordeeld en ondersteunt tegelijk het Oekraïense volk. De Poolse kardinaal Konrad Krajewski begeleidde als ‘aalmoezenier van de paus’ al tal van humanitaire missies naar Oekraïne. De Italiaanse kardinaal Matteo Zuppi, aartsbisschop van Bologna, werd door de paus aangesteld als zijn speciale gezant die naar verzoening moet zoeken in het Oekraïense conflict. Daarom was hij de afgelopen maanden in Kiev, Moskou, Washington en Peking. Onlangs kreeg Zuppi een hoge onderscheiding van de Oekraïense president Zelenski, voor zijn inspanningen achter de schermen om ontvoerde kinderen vanuit Rusland terug te brengen naar Oekraïne.
Geen wapens zegenen
Dat de paus met zijn houding Rusland zou steunen, is dus een loze en kwalijke beschuldiging. Wat Franciscus zeker weigert te doen, is de wapens te zegenen, zoals in het verleden te veel is gebeurd, en zoals bijvoorbeeld de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill doet. Rome heeft begrip voor de patriottische gevoelens van de Oekraïeners en voor hun recht op verzet, ook gewapend verzet, tegenover de Russische agressie en schending van het internationaal recht.
Tegelijk moet een instantie als de Heilige Stoel het wereldwijde plaatje voor ogen houden. De bloedige geschiedenis van de 20ste eeuw heeft de Heilige Stoel geleerd dat het absolute kwaad niet zozeer de vijand is die moet worden verslagen, maar wel de oorlog. “Oorlog laat de mensheid altijd slechter achter”, schreef Franciscus in de lezenswaardige encycliek Fratelli tutti.
Dat Franciscus oorlogsvoering afwijst, is radicaal, maar niet wezenlijk anders dan zijn jongste voorgangers. De katholieke Polen en Oekraïners lijken vergeten dat Johannes Paulus II (1978-2005), de voormalige Poolse paus die ze graag uitspelen tegen Franciscus, zich ook consequent uitsprak tegen de oorlog. Zo was hij in 2001 een van de weinige stemmen op het wereldtoneel die waarschuwde voor de gewapende interventie in Afghanistan. Die werd toen, na de schok van de aanslagen van 11 september van dat jaar, zowat overal gesteund. Zelfs de Verenigde Naties stemden in met een interventie. Bijna een kwarteeuw later heeft de internationale coalitie Afghanistan in allerijl verlaten en zwaaien de taliban er weer de plak. Waren er in 2001 geen andere middelen om te reageren op 9/11? De taliban zouden naar verluidt bereid zijn geweest Osama bin Laden uit te leveren.
Boots on the ground
Dat Afghaanse scenario is ook een nachtmerrie voor Oekraïne. Het Westen moedigt het Oekraïense volk en regering nu nog aan om het gewapende verzet voort te zetten, ten koste van tienduizenden gesneuvelden, maar kan op een bepaald moment dat land in de steek laten.
De Oekraïens-Russische oorlog zit vast. Het Oekraïense tegenoffensief vorig jaar is op niet veel uitgedraaid. Rusland heeft dan wel Avdiivka, ten koste van veel manschappen en materieel, weten te veroveren, maar heeft vooralsnog geen beslissende doorbraak weten te forceren. Wat Moskou ook beweert, de militaire operatie verloopt niet zoals gepland. Rusland weet wel dat de tijd in zijn voordeel speelt. Het heeft meer manschappen en militair materieel dan Oekraïne, dat stilaan op zijn tandvlees zit.
Er is maar één manier waarop Oekraïne Rusland zou kunnen verslaan, met de volledige steun van de Navo. Sommige uitspraken van politieke leiders de voorbije weken tonen aan dat de geesten in die richting evolueren. Voor sommigen lijken zelfs boots on the ground niet langer een taboe. Maar willen we dat echt? Is dat niet waanzinnig? Een directe confrontatie tussen de Navo en Rusland – die zelfs tijdens de Koude Oorlog nooit plaatsvond, vandaar de naam – zou gemakkelijk kunnen uitmonden in een nucleaire confrontatie. Dan zullen er geen overwinnaars zijn. Het is voor dat apocalyptische scenario dat de paus Oekraïne, Europa en de wereld wil behoeden.
Met een dictator als Poetin valt niet te onderhandelen, hoor je vaak. Niemand zal beweren dat het gemakkelijk is. Toch is het hoog tijd het nog eens te proberen. Onderhandelen doe je niet met je vrienden, maar per definitie met je vijanden. Hij mag dan irrationeel gehandeld hebben bij de invasie, het moet hem toch beginnen te dagen dat hij zijn oorspronkelijke doel – de onderwerping van Oekraïne – niet zal bereiken.
Op tijd onderhandelen, voor Oekraïne instort of voor de totale escalatie een feit is, is de stem van de rede, te midden van alle oorlogstromgeroffel. Daar geven helaas ook de centrumpartijen in Europa, zoals de Europese christendemocraten, hoe langer hoe meer aan toe. Ik ben paus Franciscus dankbaar om zijn initiatief. Ik denk niet dat ik de enige ben.
Dit artikel verscheen eerder in de Belgische krant De Standaard en is met toestemming van de auteur overgenomen.
Het zal inderdaad heel lastig zijn om met Poetin te onderhandelen! Hij is niet zomaar een dictator, en Rusland niet zomaar een staat, maar een nieuw imperialistisch (zelfs ‘nieuw-fascistisch’) construct, waar de dictator zijn politieke tegenstanders een voor een laat liquideren. Poetin is een instrument van de Russische maffia die de macht in Rusland al lang en breed heeft overgenomen – dus met wie onderhandel je? Met het inflitreren en overnemen van de macht is de Russische maffia, met Wagner als militair instrument, ook in het Midden Oosten en in Afrika ver gevorderd. In Zuid Amerika nemen ze deel aan de internationale drugskartels, zeer verontrustend! Ze proberen bv. ook greep te krijgen op onze zeehavens en de strategische betkenis daarvaan kan niet worden onderschat. Poetin dirigeert vanuit Oekraine, het Midden Oosten en Afrika (de Sahel, Mali, Niger, Soedan, Libie) ook nog eens stromen vluchtelingen naar Europa ten einde de politieke situatie hier te ontregelen en te polariseren. Hij doet dat via anti-democratische, anti-migratiepartijen. Fratelli Tutti gaf hier en daar wel een aanzet. Maar ik vind dat paus Franciscus toch nalatig is in het geven van stevige analyses van deze wereldomvattende oorlog. Hij improviseert en reageert te veel, en doet dat ad hoc. Ik heb 35 jaar in het IKV en Pax Christi gewerkt. Ik werkte mee. De laatste vredesencycliek van een paus dateert van 1963, de laatste Nederlandsebisschoppenbrief over oorlog en vrede dateert van 1995… Een morele standaard die wij binnen de katholieke en oecumenische vredesbeweging zelf altijd hebben hoog gehouden, is dat je van niemand mag eisen te onderhandelen als de kans levensgroot is, dat hij dan met de uitkomst aan de vijand de prijs moet betalen voor onze vrijheid. ‘Nooit meer Munchen, nooit meer Jalta’, was ons uitgangspunt. En dat moet het vandaag weer zijn. Wat vindt de paus? Hij zou zijn deskundigen – niet alleen theologen, maar ook politicologen, militairen, en het pastoraat in de krijgsmacht – moeten betrekken bij het ‘door ontwikkeleen’ van de katholieke sociale leer dienaangaande. Het is onbegrijpelijk dat we nu al jaren in een wereldomvattende oorlog zitten en er niemand lijkt te werken aan een nieuwe encycliek die vrede, democratie, gerechtigheid en rechtstatelijkheid voor deze tijd stevig bij elkaar houdt en in een katholiek perspectief plaatst; een encycliek die ‘mit Brennender Sorge’ geschreven moet worden.
Als je eenmaal de Rus als ‘de vijand’ hebt gedefinieerd, lijkt alle zelfkritiek als sneeuw voor de zin te verdwijnen. Het is niet moeilijk om een zelfde verhaal als Gied vertelt, los te laten op de VS en de grote ontregelaar tot op vandaag de CIA. Ik ben zo gelukkig met deze paus dat ik hem in protestantse kerkdiensten vaak ‘onze paus’ noem. Die encycliek die ‘mit breender Sorge’ geschreven moet worden is er al en die heet: Fratelli Tutti.
Ik deelde dit artikel zojuist op mijn facebook pagina met de volgende toelichting >>>
Begin citaat.”Ik ben nooit katholiek geweest en zal dat zo goed als zeker nooit meer worden.
Maar deze paus is wel een verademing in een wereld waarin onze leiders en militaire adviseurs zich stapje voor stapje gereed lijken te maken op een (wereld) oorlog met Rusland”. Einde citaat
De reactie van Dr Gied ten Berge begrijp ik wel, maar is wel erg eenzijdig en laat op geen enkele zien dat er ook aan de kant van het Westen een rol gespeeld is en keuzes zijn gemaakt. Natuurlijk is Poetin een dictator van de ergste soort, maar zo zijn er meer aan daar gaan we ook niet oorlog mee voeren. Het zou al heel veel winst zijn als wij het conflict in zijn totale dynamiek willen zien en kunnen begrijpen. Deze paus heeft de wijsheid om buiten de gangbare narratieven te kunnen denken van het ligt aan de ander, (ja natuurlijk; het ligt altijd aan de ander). Ik zou ook Jan Pronk kunnen aanhalen die in zijn tijd als gezant in Soedan zei: shake hands with the devil. Laat het westen dat ook maar eens gaan doen in plaats van met open ogen nog verder in de valkuil van de escalatie te stappen, in afwachting van de nucleaire winter in Europa.
En wat betreft een nieuwe encycliek. prima om daar aan te werken, maar put dan als je blieft inspiratie uit het VN handvest dat al in 1945 de weg naar vrede aangaf, de weg die we hopeloos zijn kwijt geraakt. Ik zou zeggen, wees als katholiek blij met deze paus, beter krijg je ze niet.
Na 14 reizen naar Irak vanaf 2002 stel ik: Bush en Blair deden met de zegen van Balkenende aan Irak voorjaar 2003 precies wat Poetin nu deed met Oekraïne. PLUS: Irak werd binnengevallen na 13 jaar dodelijke boycot door de VN plus al die jaren al telkens weer bombardementen door de VS.
Dat dan weer, nadat Irak “onze” oorlog tegen Iran had gevochten (1980-1989) en daartoe tot de tanden bewapend werd door VS, Duitsland, GB, Frankrijk, Nederland. Van imam tot bisschop, via yezidi en moslims en christenen in Irak begonnen allen in maart 2022 smalend te lachen als ik VS en NAVO in één zin noemde met mensenrechten.
Kortom, “onze” eigen geschiedenis en haar gewelddadigheden iets beter kennen, zou ons meer in staat stellen de wijsheid in de opstelling van Paus Franciscus te begrijpen.
En aangaande nu de enorme “defensie-honger”: SIPRI-cijfers laten zien dat alleen al Engeland of Frankrijk in hun eentje tot 2021 jaarlijks aan wapens investeerden wat Rusland investeert. De NAVO als geheel heeft ruim 10 maal wat Rusland heeft. Dus hoezo moeten onze “defensie-uitgaven” zo enorm omhoog vanwege Poetin? Ja, een vreselijke dictator, maar qua bewapening legt hij het zeer af tegen NAVO.
En wat het onderhandelen betreft: moet Oekraïne eerst geheel kapotgeschoten zijn, en alle Oekraïense mannen boven de 18 jaar gedood zijn? En Oekraïense aarde geheel vergiftigd?
Ik ben zeer blij met Paus Franciscus, een zeer wijze mens en kerkleider.