Als je eenmaal hebt ingezien wat pluraliteit is en welke normativiteit ervan uitgaat, dan zie je opeens overal een algemeen aanwezig onvermogen om in meervoud te denken: once you’ve seen it, you can’t unsee it. Dit onvermogen is vooral zichtbaar in de westerse berichtgeving over mensen die deel uitmaken van groepen. Groepen, die dusdanig gecategoriseerd worden dat ze overduidelijk anders zijn dan de witte mensen. ‘Moslims’ bijvoorbeeld, of ‘Afrikanen’, ‘migranten’, ’vluchtelingen’, ‘allochtonen’ of ‘dé intersectionele feministen’. Het zijn allemaal varianten van ‘de Ander’.

Over deze groepen wordt gesproken en geschreven alsof het enkelvoudige en afgeronde entiteiten zijn die met zichzelf samenvallen. Met de taal waarmee ze worden beschreven wordt er een wereld geschapen waarin alle individuen die onder zo’n categorie van de Ander worden geschaald aan elkaar identiek zijn. Wat er in zo’n geconstrueerde wereld in feite gebeurt is dat de wet van de aarde, de pluraliteit dus, volledig geëlimineerd wordt. Het gevolg is dat al deze mensen niet beschouwd worden als unieke individuen, met grote onderlinge verschillen, maar als gereduceerde mensen die niet méér zijn dan een bepaald stereotype.

De menselijkheid van de mens

Een ander woord voor stereotypering is ontmenselijking, want als je alleen nog maar gezien wordt als een stereotype, dan wordt je menselijkheid ontkent. En als je menselijkheid ontkend wordt, dan wordt in feite je positieve vrijheid geschonden.

Maar wat is dat eigenlijk precies: de menselijkheid van de mens? De menselijkheid bestaat enerzijds uit de universeel gedeelde human condition: het feit dat ieder mens sterfelijk is en lucht, water, eten en onderdak nodig heeft om fysiek te kunnen overleven. Anderzijds bestaat je menselijkheid uit je eigen unieke levensverhaal, ofwel: je eigen levenservaringen, levensdoelen en -projecten, je eigen levenscontexten, perspectieven, gedachten en manieren, en dus je eigen unieke levensstijl.

Met zo’n eigen levensstijl geef je invulling aan je positieve vrijheid. Dat is de vrijheid jezelf te ontwikkelen en te realiseren, je eigen keuzes te maken over waarmee je je wilt identificeren en te bepalen wie je bent en wilt zijn. Het punt is dat je dit allemaal doet zonder dwang of conformisme.

Daarnaast is je levensstijl nimmer statisch, maar dynamisch en veranderlijk. Dat betekent dat je gedurende je leven een volledig andere richting kunt inslaan in de manier waarop je je positieve vrijheid wilt concretiseren, en wel omdat je tot nieuwe inzichten bent gekomen. Zie ook hier de werking van de wet van de pluraliteit: niet alleen is de wereld pluraal, maar ook ieder mens.

Een ander woord voor stereotypering is ontmenselijking, want als je alleen gezien wordt als een stereotype, dan wordt je menselijkheid ontkend.

Welnu, als je beschouwd wordt als slechts een lid van een enkelvoudige, stereotype groep, als iemand dus die identiek is aan alle andere leden van die groep, dan wordt niet alleen je individualiteit, uniekheid en pluraliteit ontkent, maar ook je diversiteit ten opzichte van de andere mensen in die groep. Op dat moment wordt je menselijkheid in feite ontkend en zodoende ook je positieve vrijheid geschonden. Dit is wat stereotypering doet.

Blinde vlekken

Stereotypes zijn oppervlakkige, clichématige karakteriseringen van bepaalde groepen, gebaseerd op vooroordelen of generalisaties. Ze hebben alles te maken met blinde vlekken. Natuurlijk heeft iedereen de eigen persoonlijke blinde vlekken. Juist dat maakt ons tot unieke individuen. Door mijn uniek perspectief onderscheid ik me immers van anderen. Echter, aangezien mijn zichtwijze nauw samenhangt met mijn eigen levenscontext en -historie, ben ik nooit in staat de absolute waarheid over de realiteit van onze wereld in zijn geheel te bevatten. Mijn perspectief is daar simpelweg te klein en te beperkt voor. Ik weet bijvoorbeeld niet wat het betekent mijn leven en positieve vrijheid invulling te geven als ik gebonden was aan een rolstoel, of doofstom geboren was.

Tegelijkertijd is het juist de beperking door de eigen blinde vlekken wat maakt dat communicatie zo belangrijk is. Hadden we namelijk allemaal hetzelfde perspectief, dan hoefden we niet met elkaar onze ervaringen uit te wisselen, te debatteren over onze wereldbeelden, te discussiëren over wereldproblemen en te pogen elkaar te overtuigen wat de beste oplossingen ervoor zouden kunnen zijn. Ook al zou zo’n volledige uniformiteit het delen van de wereld vele malen makkelijker en wellicht ook vreedzamer maken, toch is het nou eenmaal de realiteit dat we niet in zo’n wereld leven.

Communiceren is luisteren

We moeten dus communiceren en wat daarbij vaak vergeten wordt, is dat het belangrijkste en tegelijkertijd moeilijkste aspect ervan het luisteren is. Pas door respectvol te luisteren naar de diverse en andere levensverhalen en perspectieven van mensen kunnen we – mits we er open voor staan – de eigen blinde vlekken herkennen en de dingen in hun eigen context beschouwen. Zodoende kunnen we het eigen perspectief verrijken door persoonlijke contexten en inzichten van anderen eraan toe te voegen. Zo’n respectvolle perspectief-verbreding komt echter alleen tot stand wanneer we bereid zijn eerst heel kritisch naar de eigen vooroordelen te kijken. Deze dus eerst op te schorten om ze vervolgens te toetsen aan andere meningen, geleefde ervaringen en levensbeschouwingen.

Precies dit is wat denken in meervoud betekent en wat Immanuel Kant de ‘ruimere manier van denken’ noemt. Een denken dus dat niet zozeer op zoek is naar de algehele absolute waarheid en kennis van alle oorzaken van onze realiteit, maar een denken dat voortdurend ernaar streeft de feiten van onze wereld te vinden. En wel met oog voor de contexten waarin die feiten zijn ingebed, want zonder context is geen enkel feit echt betekenisvol, of goed te beoordelen.

Het onvermogen 'meervoudig' te denken

Als het nu gaat om communicatie, dan zijn het de journalisten die daar dagelijks professioneel mee bezig zijn. Ze informeren ons voortdurend over de gebeurtenissen in de wereld. Met hun taal en de manier en frequentie van berichtgeving schetsen ze een bepaald perspectief van de wereld. Daarmee voeden en beïnvloeden ze de perspectieven, meningen en vooroordelen van heel veel mensen.

EU mensenrechten2
Is er sprake van een mensenrechtencrisis?

In Nederland wordt het medialandschap gedomineerd door journalisten die voornamelijk wit en voornamelijk man zijn. Deze mensen zijn dus in het bezit van wit en mannelijk privilege en dat maakt dat hun wereldbeeld – vaker wel dan niet – westers-centrisch, wit en seculier is. Erbij komt dat ze blind zijn voor hun wit en mannelijk privilege, omdat privileges alleen zichtbaar zijn als je ze niet hebt. Deze blindheid beïnvloedt de manier waarop de gevestigde westerse media berichten over grote groepen mensen die ze zelf beschouwen als de niet witte Ander. Er bestaat dus een enorm blinde vlek met betrekking tot de menselijkheid, in de zin van de positieve vrijheid, van deze mensen. Ze worden bijna nooit geschetst als mensen met een naam en een geschiedenis, zoals dat wel gedaan wordt met witte slachtoffers van een ramp of aanslag.

Het verlies van mensenrechten

Onder de titel ‘objectieve waarheidsvinding’ worden bijvoorbeeld de ‘vluchtelingen’, die altijd de Ander zijn, aangeduid als abstracte groepen die enkel nog in cijfers worden uitgedrukt. Of als de nog abstractere ‘vluchtelingencrisis’ waar het niet meer om die mensen gaat, maar om de gevolgen voor het witte Westen. En dat terwijl het toch echt wel een mensenrechtencrisis is. Er is noch respect voor de feiten, noch voor de context waarin deze mensen hebben moeten vluchten. Het feit namelijk dat ze niet anders konden dan vluchten om niet alleen maar fysiek te overleven, maar vooral ook om hun positieve vrijheid te redden, waarbij dit allemaal ingebed is in de context van de decennialange westerse buitenlandpolitiek in het Midden Oosten.

Onder de titel van ‘objectieve waarheidsvinding’ worden de ‘vluchtelingen’ aangeduid als abstracte groepen die enkel nog in cijfers worden uitgedrukt.

Bovendien worden alle ‘vluchtelingen’ generaliserend beschouwd als ‘moslims’ en voortdurend eenzijdig en ongeïnformeerd afgebeeld als onverlichte barbaren, verkrachters,  en achterlijke mensen die niet in staat zouden zijn tot democratie en vrijheid. Überhaupt is religie het rode doek dat witte seculiere journalisten, zoals onder andere Charles Groenhuijsen, alle zicht op feiten en context ontneemt. Hij ventileert de stereotyperende gedachte dat alle wereldproblemen en oorlogen opgelost zouden zijn door de eliminatie van religie überhaupt. Dat hij daarmee volledig gedachte- en respectloos bijna driekwart van de wereldpopulatie ontmenselijkt en zomaar hun positieve vrijheid op respectloze wijze schendt, laat hem kennelijk volledig onberoerd.

Bron: twitter.com

Dit zijn maar een paar voorbeelden van de berichtgeving door de gevestigde media over groepen mensen die ze telkens weer aanduiden als de Ander. Zonder veel moeite zijn er talloze andere te vinden en te benoemen. Wat ze allemaal gemeen hebben, is de blinde vlek als het gaat om de ontkenning van de menselijkheid en positieve vrijheid van niet witte mensen. Ze laten keer op keer zien hoe het onvermogen in meervoud te denken de wet van de pluraliteit elimineert. Het gevolg is dat feiten, context en respect verloren gaan in de immense oceaan van de niet vertelde verhalen van mensen. En samen met die feiten en contexten zinken ook de menselijkheid en dus de universele rechten van miljoenen mensen naar de diepe zeebodem.

Daarom is niet ‘waarheidsvinding’ het belang van werkelijk goede journalistiek, maar feitenvinding met een oog op context en respect voor de menselijkheid van mensen.

Dit artikel is onderdeel van de filosofie reeks over waarheid van Heidi Dorudi.

Heidi Dorudi profiel

Heidi Dorudi

Filosoof en Feminist

Heidi Dorudi is filosoof, intersectioneel feminist, columnist bij Radio Swammerdam / AmsterdamFM en projectmanager in de zorg. Op haar …
Profiel-pagina
Al 22 reacties — praat mee.