Met een speciale Israëlzondag wilden de kerken na de verschrikkingen van de Holocaust zichzelf systematisch blijven herinneren aan de diepe verwevenheid van hun eigen traditie met het jodendom. Op wat positieve uitzonderingen na, had die verbondenheid door de eeuwen heen vooral tot antisemitisme geleid. Volgens de kerk hadden de joden voor hun eigen verwerping gekozen toen zij de keuze maakten om Jezus te laten kruisigen, in plaats van hem als de beloofde Messias te herkennen. Pas na Holocaust begonnen kerkgenootschappen massaler afscheid te nemen van ideeën als zou de kerk het Joodse volk vervangen hebben als Gods volk.
5 oktober wordt de Israëlzondag gevierd. De centrale Bijbeltekst die dag is Jezus’ gelijkenis over een grondeigenaar die een veelbelovende en goed omheinde wijngaard aanlegt en zijn bezit vervolgens verpacht (Matteüs 21:33-43). Tegen de oogsttijd stuurt hij zijn mensen om de pacht te innen, maar er wordt niet betaald. Uiteindelijk zendt de eigenaar zijn eigen zoon, in de hoop dat die wel in staat is om de pachters op andere gedachten te brengen. In een poging het land in eigen bezit te krijgen vermoorden de pachters de zoon echter. In de daarop volgende Bijbelse discussie over de betekenis van het verhaal zijn onder andere Jezus’ woorden te vinden: ‘Ik zeg u: het Koninkrijk van God zal u ontnomen worden, en gegeven worden aan een volk dat wel vrucht laat dragen’.
Deze gelijkenis is koren op de molen van de aanhangers van het idee dat christenen de plek van de Joden hebben ingenomen als God’s oogappel. Maar daarmee wordt precies de fout gemaakt waar de gelijkenis voor waarschuwt: het afwijzen en uiteindelijk uitmoorden van wat van God is.
Ik heb twee Israëlisch Joden en twee Palestijnse christenen gevraagd om de aangehaalde Bijbelverzen te lezen en hun associaties en ideeën op papier te zetten. Die vier reacties vormen de kern van de handreiking die we in Nes Ammim voor de Israëlzondag hebben samengesteld en die te vinden is op deze site.
Het zijn vier verrassende overdenkingen. Voor alle schrijvers is het zonneklaar dat deze gelijkenis op geen enkele manier gebruikt mag worden om destructief vervangingsdenken te ondersteunen. Voor de Palestijnse christenen roept het verhaal associaties op met de landonteigeningen en de bezettingspolitiek van de staat Israël. De oorspronkelijke grondeigenaar wordt verdreven en de omheining wordt een muur. De Joodse uitleggers lezen het verhaal als een kritiek van een Joodse rabbi op de corruptie van de tempelelite van toen. En een van de Joden stelt de vraagt: stel nu dat niet de pachters, maar de wijngaard naar het volk Israël verwijst. Hoe gaan de pachters, de niet-Joden, dan om met de wijngaard?
Jezus’ gelijkenissen blijven onverminderd relevant.
