Als belijdend rooms-katholiek ben ik erg gevoelig voor riten, symbolen en tradities. Op liturgisch gebied zou je me zelfs met wat kwade wil conservatief kunnen noemen. Riten, symbolen en vieringen winnen aan betekenis naarmate ze langer worden gevierd en bewaard. Natuurlijk veranderen details door de loop van de tijd, maar altijd geleidelijk en vaak ‘van onderaf’. Hoewel de traditie van Zwarte Piet zeker geen eeuwenoude traditie is, zoals sommige enthousiastelingen wel lijken te suggereren, is zijn iconisch beeld vastgezet in ons collectieve onderbewustzijn. En onderschat nooit de kracht van dat onderbewustzijn, zoals wel bleek uit de heftige reacties van de ‘pietminnenden’ de afgelopen tijd.

Ik snap de kritiek op Zwarte Piet op zich best. Ik ben politiek correct genoeg om te begrijpen dat voor een kleine minderheid in Nederland het traditionele hulpje van Sinterklaas doet denken aan een parodie op een ‘domme neger’, compleet met stereotype ‘dikke negerlippen’ en kroeshaar. De Zwarte Piet kan associaties oproepen met ons toch zeker niet smetteloos koloniaal verleden. En wijzen naar de andere kolonisatoren en dan roepen dat het op onze slavenschepen ‘best wel’ meeviel, vind ik ongemakkelijk en moreel onjuist. Het vuil in de straat van een ander, maakt je eigen straat niet schoner.

Aan de andere kant heb ik de verhitte verontwaardiging bij de ‘piethaters’ nooit helemaal begrepen. Het is maar hoe je iets in een context zet. De meeste kinderen die ik als jonge vader van twee net puberende kinderen heb leren kennen, associëren Piet niet met de vele andersgekleurde medelanders die zij in hun klas en in hun leven ontmoeten. Pas sinds de maatschappelijke reuring rond het al dan niet vermeende racistische karakter van Zwarte Piet, beginnen veel kinderen deze koppeling te maken. De vraag is: wat is er eerder? Zou je kunnen stellen dat de maatschappelijke onrust rond Zwarte Piet deze figuur racistisch maakt?

Ikzelf en mijn vriendjes van vroeger op school hadden van Zwarte Piet een heel ander beeld. Zwarte Piet, of eigenlijk Pedro, was een Spaanse slaaf die door Sint Nicolaas persoonlijk is vrijgekocht uit zijn onmenselijke onvrijheid. Uit dankbaarheid bleef deze Pedro bij Nicolaas. En dat gekke pakje? Ja, zo kleden pages zich in die tijd nu eenmaal (historisch niet helemaal correct, ik weet het). En dat ie zwart was? Ja, omdat de door Nicolaas vrijgekochte slaaf nu eenmaal zwart was. Maar ik kan met niet voorstellen dat Nicolaas anders had gehandeld als het om een blanke slaaf ging. De Sint is toch niet racistisch? Ik heb dat beeld ook met mijn kinderen gedeeld.

En als we het dan over framing hebben. Op basis van dit oude beeld zou je de jaarlijkse intocht van Sinterklaas en zijn pieten juist kunnen zien als een statement tegen racisme. Alle pieten zijn dan vrijgekochte slaven, naar het voorbeeld van hun archetype Pedro, waarmee Sinterklaas een krachtig signaal wil afgeven dat het knechten van medemensen nooit geaccepteerd mag worden, zeker niet op basis van huidskleur. Natuurlijk blijft er een verschil tussen Zwarte Piet en Sinterklaas. De Sint is wijs en rustig, terwijl de pieten druk en wat onnadenkend zijn. Dat kan je echter zonder problemen toeschrijven aan het (gespeelde) leeftijdsverschil tussen beide partijen: Sinterklaas is nu eenmaal de wijze, oude man, die de ‘jonkies’ een beetje moet bijsturen.

Tijdens de presentatie van Zwarte Piet 2.0 gisteravond bleek dat niet iedere pietcriticus blij was met deze verwaterde versie. Uit het publiek kwam een paarse piet met rood haar. En die reactie, ook een beetje in zijn kinderlijkheid en drammerigheid, is toch een beetje tekenend voor de ‘tegenstanders’ van zwarte piet. Het zijn rupsjes-nooit-genoeg, die niet eerder zullen rusten dan dat de werkelijkheid is aangepast aan hun wereldbeeld, wat in praktijk de vernietiging van het kinderfeest zal betekenen. Het lijkt er een beetje op of elke poging tot toenadering aan de critici door hen zal worden uitgelegd als een teken van zwakheid en als een stimulans om nog een aanpassing te eisen, en dan nog een.

Uiteindelijk is de zwartepietendiscussie een beetje een decadente discussie. Kennelijk hebben we in onze welvaartsmaatschappij geen andere, meer urgente problemen dan te discussiëren over het al dan niet vermeende racistische karakter van een kinderfeest. Ook dat moeten we goed in het oog houden.

O ja, nog een tip voor de publieke omroep. Hoewel de presentatie van de Piet 2.0 gisteravond pas laat werd uitgezonden door de televisie, was het nieuws op alle ochtendjournaals te zien. En wie kijken er ook mee met die ochtendjournaals? De kleine kinderen die ‘nog geloven’. (Ik zet dat tussen haakjes, omdat ik eigenlijk ook nog steeds in Sinterklaas geloof als manifestatie van barmhartigheid en altruïsme, maar dat is een ander verhaal.)  En die kleintjes moeten niet worden opgezadeld met de policor-discussies van de grote mensen.

Frank Bosman

Frank Bosman

Cultuurtheoloog

Frank Gerardus Bosman is een Nederlandse cultuurtheoloog verbonden aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.