Ontheiligde boontjes – een humanistische blik

Met name daar waar het gaat om machtssystemen en machthebbers. De menselijke belangen, privileges, (voor-)oordelen en interpretaties kunnen niet duidelijk genoeg worden gemaakt binnen gelovige gemeenschappen, culturen en maatschappijen.

Ontheiliging betekent in die zin dan ook dat de mist, waarmee sommige gewoonten en structuren omgeven zijn, wordt verdreven en dat de menselijke handelingen en belangen daarachter zichtbaar worden gemaakt. Wat overblijft van het geloof kan dan ten dienste staan van de gelovige. Wat dat betreft zijn we in Nederland redelijk op de goede weg.

Waar we ook goed in zijn is de ‘ontheiliging’ van sommige levensbeschouwelijke rituelen, voorwerpen en feestdagen. Hier doel ik op een ander soort ontheiliging. Kerstmis, boeddha-beeldjes en Holi-evenementen hebben voor een deel van de Nederlandse bevolking, en zeker voor de Nederlandse economie, het meeste van hun oorspronkelijke betekenis verloren.

Op zijn best zijn er pseudo-spirituele waarderingen aan verbonden, maar ik veronderstel dat het vaak meer om de esthetiek gaat. Dat is niet alleen jammer, want daadwerkelijke bestudering van levensbeschouwelijke tradities en bronnen kan erg waardevol zijn. Maar bovenal is het weinig respectvol naar degenen uit de respectievelijke tradities die er meer dan een oppervlakkige betekenis aan geven.

Het is vergelijkbaar met wat Anousha Nzume in haar boek Hallo Witte Mensen schrijft over culturele toe-eigening, en Claudia de Breij onlangs in een column over de fake lesbische zoen op LINDA.Meiden (wat we eerder in de homoseksuele variant zagen op Linda’s L’HOMO).

Je kunt uit economische of andere oppervlakkige belangen wel van alles uit den vreemde naar je toe trekken en op jouw eigen verbasterde wijze terug de wereld in slingeren, maar ga dan niet bij Humberto Tan aan tafel zitten mekkeren dat je er commentaar op krijgt van degenen die je op goedkope en vrijblijvende wijze imiteert.

Je kunt ook daadwerkelijk verdieping zoeken in dat wat bij je past en daar wat eigens van maken – ook dat juich ik van harte toe. Dan heb je zelf het gevoel dat je ergens oprecht onderdeel van uitmaakt.

Als Humanist kom ik niet zo heel veel oneigenlijke toe-eigening van ‘mijn’ traditie tegen. Ja, er wordt nog al eens geschermd met humanistische waarden of het beschermen van de ‘humanistische’ cultuur op een wijze waarin ik geen humanisme kan ontdekken.

Onlangs zag ik een merkwaardige advertentie voor humanistische dienstverlening waar ik ook niets van deze traditie in herkende. Misschien dat humanisten zelf juist erg goed zijn in het toe-eigenen van eeuwenoude tradities en denkers vanuit een doorgeschoten neiging tot ontheiliging (in beide betekenissen). Zeker iets om verder op te reflecteren de komende drie kerstmaanden.