Open je ogen en je hart na deze Coronacrisis

Overal lijkt het nu door te dringen dat diepgravende en structurele veranderingen nodig zijn. En dat een volstrekte omwenteling van hoe wij onze maatschappij, onze economie en ons leven inrichten, onafwendbaar is. Wij hebben een transformerende kracht nodig die ons mensen van onze materialistische overtuiging kan verlossen dat onze natuur een koloniseerbare ruimte of een leegplunderbare voorraadkamer van goederen en diensten is.

Iets of iemand moet ons mensen van de troon stoten waarvandaan wij de schepping als een aan onze wil ondergeschikt en als een exploiteerbaar verdienmodel bezien. Alleen zo’n grondige transformatie, ook van onze harten en hoofden, kan ons van onze “meer-verslaving” helpen afkicken, die ons genadeloos naar steeds meer consumptie en de economie naar steeds meer groei pusht.

In mijn Pinksterpreek stelde ik, dat voor zo’n grondige, structurele vernieuwing heel de wereld de Heilige Geest nodig heeft. Maar drie dagen later, op woensdag na Pinksteren, kreeg je al bijna het idee, dat die Heilige Geest haar werk al voortvarend is begonnen, met name in rechtszalen en aandeelhoudersvergaderingen: op een en dezelfde dag werden Chevron, ExxonMobil en Shell, drie van de wereldwijd ergste vervuilers van onze aarde, door de eigen aandeelhouders of de rechter gedwongen om hun eigen uitstoot én die van hun klanten substantieel sterker te reduceren dan tot nu toe gepland.

Wat op het eerste gezicht op een technisch gesteggel over procentpunten en jaargetallen lijkt te gaan, kan een enorm belangrijk omslagpunt in de redding van deze planeet als woonplaats voor de mensheid worden. De rechterlijke winst van Milieudefensie tegen Shell kan een kettingreactie veroorzaken die grote vervuilers overal ter wereld tot meer duurzaamheid, een stringenter klimaatstrategie dwingt en daarmee tot het waarborgen van het recht op leven, het meest basale mensenrecht.

Maar veel ingrijpender zijn de structurele gevolgen van dit vonnis voor de neoliberale markteconomie. De tijd waarin winstmaximalisatie en dividenduitkeringen voor de eigen aandeelhouders de ultieme doelen van ondernemerschap zijn, is ten einde. In de nieuwe wereld na Corona speelt de maatschappelijke zorgplicht van ondernemingen om de bewoners van deze planeet te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatramp een steeds grotere rol. Steeds sterker moet het bedrijfsleven met nieuwe stakeholders, die geen cent in hun onderneming hebben geïnvesteerd rekening houden: met de maatschappij als geheel.

Deze substantiële verbreding van de groep mensen waarmee ondernemers rekening dienen te houden, moet model staan voor de manier waarmee wij mensen algemeen in de nieuwe wereld na Corona tegen de natuur aankijken. In dit nieuwe wereldbeeld krijgt natuur op zich al een onbetaalbare waarde en niet pas als de bomen gekapt, de vissen gevangen en het land voor de landbouw bewerkbaar is gemaakt. Het is een wereldbeeld, waarin niet alleen andere mensen, maar de schepping als geheel op gelijke ooghoogte met ons mensen komt te staan, waarin de natuur geen uitbuitbaar object van ons handelen meer is, maar een partner wordt.

En hierin heeft het christendom de verantwoordelijkheid om voorop te lopen! We moeten namelijk de hand in eigen boezem steken. Juist het Westerse christendom heeft de mens tot “kroon van de schepping” gebombardeerd en daarmee mede het fundament voor de ecologische misère gelegd die ons Corona heeft gebracht.

Daarbij speelde de manier waarop het Bijbelse scheppingsverhaal werd vertaald een hoofdrol: millennialang lazen gelovigen dat de mens over heel de schepping moet heersen, dat de opdracht aan de net geschapen mens luidt “breng de aarde onder je gezag”. Terwijl de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst een veel gelijkwaardigere relatie tussen mens en natuur eist. Het in de oertekst gebruikte werkwoord achter “onder je gezag brengen” wordt namelijk in heel het overige Oude Testament voor de taak van een herder ten opzichte van zijn schapen gebruikt. Het zou dus de heilige opdracht van het christendom moeten zijn, om op weg naar de nieuwe wereld na Corona de mensen ertoe te verleiden om tegen de natuur liefdevol en zorgzaam aan te kijken, net als een herder tegen zijn kudde.

Daarom lijkt het mij de hoogste tijd voor een tweede substantiële verbreding, namelijk van het idee wie of wat mijn naaste is, waarvan gelovigen net zo dienen te houden als van zichzelf. Uiteraard heeft dit begrip in de Bijbel uitsluitend betrekking op andere mensen, maar mits deze tweede verbreding niet ten laste van de liefde voor andere mensen gaat, lijkt mij deze aan de Bijbelse opdracht geen geweld te doen.

Want stel je voor hoe de nieuwe wereld na Corona eruit zou zien als wij mensen niet enkel andere mensen (en wellicht ook onze huisdieren), maar precies zo de zee, de duinen, het bos of het stadspark liefhebben? Als ook de kikker in de sloot, het bloemetje in onze geveltuin, de mossel in de Waddenzee en de wolf op de Veluwe onze naaste is? En als wij dus volgens een voor deze tijd geüpdate adagium van de kerkvader Ireneüs van Lyon zouden leven: In de tweede eeuw stelde hij: Gloria dei homo vivens – de heerlijkheid van God manifesteert zich in de mens die volop leeft. In de nieuwe wereld na Corona moet dit opgerekt en verbreed worden tot: Gloria dei natura vivens – de heerlijkheid van God manifesteert zich in heel de schepping die volop leeft.