Wat wordt toch bedoeld met het woord natuur en dekt het woord de begripsvorming van wat de natuur vermag te zijn? In de meest elementaire vorm is het woord natuur afgeleid van het Latijnse stamwoord natura (=geboorte). Het is dus een gegeven dat ontsproten is aan iets dat deel uitmaakt van onze bestaanswerkelijkheid. Prof. Jac. van Essen geeft daaraan de volgende bewoording:
Denn die Natur ist promodial (von ersten Anfang unserer Erforsung an) und
Nicht erst ultimal (an letsen unserer Erforsung an) unergrundlich.
In de jaren vijftig ontstonden veel veranderingen, mede tot stand gekomen door technische vooruitgang op ieder gebied. Dat gold ook voor de landbouw. Er werd een vergaande mechanisatie doorgevoerd. Ook werden bestrijdingsmiddelen (eufemistisch ‘gewasbeschermers’) aangewend. Dit alles zorgde voor een verandering van werkwijze.
Het was ook in deze tijd dat Sicco Mansholt – een grote Groninger herenboer – gelijkgezinden bij elkaar riep om tot vergroting van landerijen te komen, dit in de vorm van een maatschap. Als doelstelling werd gegeven de vergroting van voedselproductie en een beter aankoopbeleid van dure machinerieën. Het ingebrachte grondbezit bleef eigendom van de inbrengers. Ondanks het gegeven dat het plan goed en mooi was, mislukte het. Het idee van de Europese landbouw kreeg hier haar vorm. Het valt te betreuren dat het idee van de grootschaligheid en de daarmee gepaard gaande vergroting op velerlei gebied werd gestimuleerd. Van extensieve landbouw naar intensieve landbouw.
Te weinig is bij de intensieve landbouw nagedacht over de betekenis en het nut van de grond. Hoogstwaarschijnlijk beschouwde men de grond alleen als een substantie waarop je kon lopen. Of als iets wat infrastructureel kon bewerkt worden en waarop men allerlei landbouwbedrijven kon plaatsen. Vergeten werd dat grond ook een leefbare materie is. Een bodemleven dat zichzelf door zelfregulatie in stand weet te houden. Vergeten werd dat de bodem zelf voor ons onzichtbare processen laat plaatsvinden in de vorm van symbiose die tot vruchtbare gronden leiden.
De grond die we bewerken bestaat uit levende materie. Door de voortdurende uitbreiding van het te bewerken arsenaal geven we ons over aan rendabele en economische planning. Het is hierdoor dat uiteindelijk de monocultuur ontstond. Maar is dat wel juist? Gezaaide en gepote producten kunnen alleen goede oogsten opbrengen als er regelmatig wisselakkers gebruikt worden waardoor de landerijen en weilanden tot rust kunnen komen, anders gezegd: zo werd en wordt een totale uitputting voorkomen. Grond wordt uitgeput door allerlei ‘kunstgrepen’ zoals kunstmest, beschermingsmiddelen, diepploegen en het injecteren van de grond. Hierdoor ontstaan problemen zoals wormen die niet meer de bodem kunnen verluchten. Ook insecten en torren kunnen minder of niet meer op de grond scharrelen. Het injecteren van de bodem maakt deze functies onmogelijk.
Bij grootschaligheid wordt er gedacht in termen van economische groei, export. Hierdoor veranderde en verandert het platteland in een snel tempo. Infrastructurele werken worden aangelegd voor opslag van de oogst en nieuwe veestallen worden gebouwd om het aantal landbouwdieren te kunnen vergroten. Landbouwactiviteiten kunnen het evenwicht van de stikstofcyclus dermate verstoren dat de ecosystemen hierdoor schade van ondervinden.
Niet alleen de landbouw is verantwoordelijk voor de toename van de stikstofproblematiek, maar ook het gevoerde overheidsbeleid. Het gevoerde beleid had als doelstelling “de voedselvoorziening” te waarborgen maar ook de export. Dit beleid werd mede ondersteund door subsidies ed. Ook de banken waren mede verantwoordelijk door de voorwaarden die zij stelden aan het financieel-economisch beleid dat zij voerden ten opzichte van de voorwaarden die zij stelden aan de agrarische bedrijven. Zo werd de agrariër aangezet, soms zelfs verplicht, om minder natuurvriendelijke methoden te gebruiken zodat aan de voorwaarden van de bank kon worden voldaan.
Alternatieven
We leven met te veel dieren en te veel mensen op een grondoppervlak dat gering is en waar allerlei zaken vorm moeten krijgen om tot een welvarend land te komen. Hierbij spelen stedenbouw, infrastructuur, land- en tuinbouw, maar ook natuurgebieden een cruciale rol. Gelukkig hebben we nog natuur in de vorm van bossen, meren, wadden, zee, heide, maar meer en meer wordt grond gebruikt voor vergroting van de landbouw.
De ecologie verdraagt niet langer het intensieve gebruik daarvan. We dienen te ijveren voor een balans tussen natuur en landbouw. Gelijktijdig dient er ook een balans te ontstaan tussen economische en maatschappelijke ontwikkeling. Het is juist de symbiose die ervoor zorgt dat de balans tussen de genoemde ontwikkelingen tot een toekomstbestendige landbouw kan leiden.
Om tot deze symbiose te komen moeten we de bodem nemen als grondslag om een nieuw systeem op te bouwen om zo natuur en landbouw met elkaar te verweven. Fundamenteel is een bodembiologie. Een mooi voorbeeld is de strokenteelt. In de Waddenkust kan je dit fraai toegepast zien. Grasteelt en prachtige bloemenpracht zijn strook om strook gezet. Bijen en andere insecten spelen daar volop. De bloemenstroken zijn bedoeld voor de vogels in de winter, zij worden dan ook niet geoogst of onder geploegd. Het volgende seizoen vindt er een ander zaai- of pootplan plaats en kan de grond tot rust komen en zich herstellen zodat de – voor ons onzichtbare processen: de symbiose – haar werk kan doen. Bij deze landbouw is biodiversiteit de dragende kracht om weer tot bodemherstel te kunnen komen.
Dat geldt ook voor de veeteelt. Grazende koeien hebben behoefte aan relatief nat grasland. De zones rondom de natuur zijn nu juist de goede plaats om een bepaald aantal grazende koeien te kunnen weiden. Zo blijft ook daar de natuur in balans.
Natuur is het wezen, de essentie van iets in zichzelf. De natuur kan in al haar vormen onderzocht, verklaard en beschreven worden, maar grijpbaar is de natuur niet. Zij is slechts be-grijpbaar in onze verwondering om het bestaan. Daarom probeert de mens in haar bevattingsvermogen de natuur naar zich te doen schikken omdat dat de natuur is. De relatie mens-natuur veronderstelt haar betrokkenheid op de natuur. Een mystiek die niet in woorden te vangen is.
