In de Ilias van Homerus klonk het al en soms hoor je het iemand nog wel zeggen: ‘Welk woord ontsnapt aan de haag uwer tanden?’ We zijn het contact met woorden een beetje verloren. We slingeren ze de ether in, gericht, richtingloos of louter voor effect, waar ze in hun vrije val onschuldigen raken.
De woorden hebben geen vleugels meer en de zogenaamde ‘gevleugelde woorden’ zoals bijvoorbeeld ‘bestaanszekerheid’ (voor wie en hoe?) worden vaak betekenisloos omdat ze alsmaar herhaald worden, maar dan vanuit een verschillend standpunt. Politici slaan elkaar er voor een extra zetel mee om de oren, met ongetwijfeld een hoogte- of beter een dieptepunt in de weken voor de komende verkiezingen.
In het Grieks is haag het woord herkos en dat betekent omheining, letterlijk maar ook figuurlijk als een soort rem op onbedachtzaam iets zeggen. Zulke woorden die ontsnappen gaan een eigen leven leiden en worden roddels, een alternatieve waarheid of bedreigingen. Meestal zijn ze anoniem: de mens erachter is verdwenen en meestal ook de menselijkheid. Ze beogen enkel een kortstondig effect.
Het Johannesevangelie begint met een mysterieuze tekst: ‘In het begin was het Woord. En het Woord was bij God en het Woord was God.’ Veel eerder, in de Genesisteksten, ontstaat de schepping door middel van woorden: ‘Er zij licht. En er kwam licht.’ Een performatieve daad: de schepper spreekt een woord en het gesprokene ontstaat via de daad van het spreken. Er is sprake van woorden die water, aarde, lucht, licht, sterren, planten, dieren en uiteindelijk de mens scheppen.
Johannes lijkt naar deze oude tekst te verwijzen: het woord dat licht en leven schept. En iets verder voegt hij daar nog aan toe: ‘en het Woord is mens geworden’, waarmee hij naar Jezus verwijst. Niet iedereen zal Jezus van Nazareth nu op zijn woorden geloven maar toch zijn deze woorden van hem (de gulden regel), die hij ontleende aan het joodse denken en die je ook terugvindt in andere levensbeschouwingen heel toepasselijk voor deze tijd: ‘Heb uw naaste lief als uzelf’ (Mattheüs 22,39). De vraag wordt dan telkens: zou jij de woorden, die je uitspreekt of de ether in zendt zelf ook toebedeeld willen krijgen? Zo niet, sluit dan op tijd de haag van jouw tanden.
Misschien moeten we onze woorden weer vleugels geven, betekenis en inspiratie in plaats van effect. Woorden weer terugbrengen naar hun scheppend vermogen, zoals ze in die oude verhalen klinken. Woorden van waarde, die de andere mens in waarde laten. Want, zoals Rilke schreef, ‘het woord moet weer mens worden’.
