Laat ik beginnen met de vraag naar wat de formule van The Passion eigenlijk is. Als men wil proberen om in een moderne vorm een oud verhaal over verraad, liefde, trouw en moord onder de aandacht van een groot publiek te brengen, dan is men daarin zeker geslaagd. Maar is dat het lijdensverhaal uit het evangelie? Het lijdensverhaal van Jezus dat betekenis heeft voor mensen van alle tijden en alle plaatsen?
Dat je zegt: de Bijbel is voor iedereen, de verhalen zijn niet ‘stil blijven staan’ in een bepaalde tijd, maar hebben ook voor deze tijd zeggingskracht, dat onderschrijf ik van harte. Geloof is geen bezit dat je voor jezelf houdt, maar een communicatiemiddel dat mensen met elkaar verbindt rondom de grote thema’s van het bestaan, rondom zingeving en identiteit. Geloof probeert om vanuit een bepaald optiek (hier: het christelijk geloof) vragen als ‘wie ben ik?’, ‘waarom leef ik?’, ‘hoe verhoud ik mij tot mijn medemens?’ enigszins in de grip te krijgen. Maar dat de boodschap van de Bijbel in dezen in potentie voor alle mensen bedoeld is, maakt die boodschap nog niet tot een massacomsumptie-artikel. Ik geloof dat hier mijn bezwaar tegen The Passion ligt.
Laat ik het zo zeggen: dat de Bijbel ons vanuit een bepaalde optiek wil vertellen over hoe wij moeten en mogen leven en samenleven, wil nog niet zeggen dat wij de Bijbel naar ons toe kunnen trekken en er in kunnen leggen wat wij graag willen horen. En het wil zeker niet zeggen dat we er algemeenheden uit kunnen destilleren die toevallig goed in de markt liggen. De Bijbel wijst ons de weg, niet omgekeerd. Dit leidt tot het op zich dramatische gegeven dat de boodschap van de Bijbel niet adequaat en duurzaam vervangen kan worden door moderne alternatieven. Je kunt Bijbelse verhalen in moderne vorm navertellen en sleutelbegrippen vervangen door woorden die in de context van een bepaalde tijdgeest aansprekend en begrijpelijk zijn. Maar of die vervanging inhoudelijk congruent is met wat er beoogd werd te zeggen is voor mij de vraag. En ook of die vervangingen voldoende duurzaam zijn.
Een voorbeeld. Volgens mij is er een belangrijk verschil tussen de boodschap van opstanding die in het evangelie wordt verteld en het slotlied van The Passion dat ons oproept “naar het licht te kijken”. Voor mij is de opstandingsboodschap van het evangelie – die meer met onze opstanding dan met die van Jezus te maken heeft, maar dat terzijde – dat wij door ‘God’ (Jezus) iedere dag opnieuw een nieuwe start met ons leven kunnen maken. Dat wil zeggen dat er ruimte komt om ‘zonden’ te vergeven en dat daardoor de ‘dood’ als het ware tot ‘nieuw leven’ wordt. Het evangelie zegt dat mensen elkaar die ruimte niet kunnen bieden, maar God wel.
In dat ‘door God’ (Jezus) zit voor mij de crux; dat maakt het Bijbelverhaal van de opstanding uniek. Niet beter dan andere verhalen van opstanding en nieuw begin, maar wel enig in zijn soort. In The Passion wordt het me te algemeen, te eendimensionaal. Alsof de krampachtige gedachte dat het vooral niet te evident christelijk mag worden omdat “de mensen dan afhaken” het leidende motief is. Dat motief ligt heel dicht aan tegen het commerciële belang om gewoon, met een goed product – dat moet gezegd – hoge kijkcijfers te halen. Dat je daar de mensen die het horen, zien en ondergaan uiteindelijk geen dienst mee bewijst, vind ik een gemiste kans. Je onthoudt die mensen volgens mij dan namelijk bewust waar het in de Bijbel werkelijk om gaat. Het alternatief is een mistige ethiek van vage beloftes en verlangens. Dat is misschien wel in overeenstemming met de tijdgeest, maar de Bijbelse boodschap reikt verder. Volgens mij.
Ik laat ieder het zijne. Ik kijk ook niet naar de passion, vanwege de liedjes, ken ze niet, heb ook niets met de Mattheüs passion. Versta er niets van. Maar….ieder het zijn, ik vul niet in wat een ander ervaart. Ik hoop dat ze er door gezegend worden, het kan echt hoor, hoe wij er ook tegen aan kijken.