Recensie van ‘Kiemcellen – Van klooster naar wereld’

De uitnodiging om voortdurend van perspectief te veranderen is wellicht de grote bijdrage van Thomas Quartier in het zoeken naar een gedegen en hedendaagse verwoording van een theologie van het monastieke leven. Zowel in dit nieuwe boek als in zijn vorige boek, Anders leven (2015), neemt het gedachtegoed van de Amerikaanse ritueelwetenschapper Ronald Grimes een grote plek in en wel zijn uitgangspunt: “Ritualizing is the act of stepping in to be, whereas theorizing is the act of stepping back to know”. Of met de woorden van Quartier: “Je stapt in de ervaring van anderen, en je stapt uit je eigen ervaring.” (p. 21) Voor de auteur is dat de enige manier om monastieke spiritualiteit te verkennen.

Het boek Kiemcellen is niet los te zien van de eerdere boeken van Quartier. Het vormt een tweeluik met het boek Anders leven waarin de auteur de beweging maakte van wereld naar klooster. Wat heeft de wereld voor het klooster te betekenen? In dit boek staat de vraag centraal: Wat heeft het klooster voor de wereld te betekenen? Quartier beantwoordt deze vraag door gebruik te maken van het begrip kiemcel. “Kiemcellen zijn afgezonderd van het weefsel en de aarde, maar ze horen er wel bij. Ze bergen de kracht in zich om een nieuwe werkelijkheid te laten ontstaan.” (p. 6) Van binnenuit wordt de lezer meegenomen in de kracht van deze kiemcellen die voor een buitenstaander wellicht opmerkelijk zijn en niet zo gauw in verband worden gebracht met monastiek leven: open, creatief, transformatie.

In ieder hoofdstuk wordt de monastieke spiritualiteit van binnenuit verkend om er vervolgens wetenschappelijk op te reflecteren. Een beweging die consequent door de auteur wordt doorgevoerd in drie bewegingen waardoor je het gevoel hebt in een steeds diepgaande beweging terecht te komen. Het boek heeft daarmee een innerlijke dynamiek die goed past bij een begrip als kiemcel.

Kloosters worden vaak gezien als wereldvreemd en de kloosterlingen zelf hebben soms het gevoel dat zij vreemdelingen in deze wereld zijn, maar de ervaring van afstand nemen van je eigen ervaring om telkens weer opnieuw binnen te treden in de ervaring van anderen stelt je in staat om een nieuwe werkelijkheid te scheppen. Zelf levend vanuit de monastieke spiritualiteit met bidden, lezen en werken en de wetten van gebed, geloof en leven kan ik de reflecties van Quartier alleen maar bevestigen en ligt ook voor mij daar de grote kracht van de monastieke kiemcel in. Is loslaten dan toch het centrale woord in de monastieke spiritualiteit?

Om als klooster een kiemcel te kunnen zijn vraagt het om echt binnen te gaan in de wetten van het gebed, het geloven en het leven om zo via ritueel, reflectie en actie bij te dragen aan een andere wereld. Het boek van Thomas Quartier is voor mij een theoretische bevestiging van een geleefde ervaring van bijna dertig jaar waarbij ik dagelijks de levenskracht van een aloude traditie mag ervaren. Een oude traditie die wereldvreemd lijkt maar als je er echt in durft te stappen jou een nieuwe werkelijkheid schenkt die bevrijdend is voor de wereld en jezelf. Monastiek leven, in of buiten een klooster, heeft inderdaad iets van een voortdurend oudejaarsavond-gevoel. Meesterlijk van Quartier om zijn boek met die ervaring te laten eindigen!

In vergelijking met de vorige boeken van Quartier is er in Kiemcellen een grotere plaats ingeruimd voor foto’s. De directe zin ervan ontgaat mij maar ik kan me voorstellen dat te midden van zoveel tekst een afbeelding rust brengt. Een echte toevoeging zijn de intermezzo’s na ieder deel en zeker de reflectievragen op het eind van het boek die helpen bij een ontsluiting van de inhoud en bij een persoonlijke of in groepsverband verwerking.

Ik zou de auteur graag willen uitdagen om een vierde boek te schrijven die van het huidige drieluik een compleet oeuvre zal maken. Naar mijn mening zou een vierde boek vanuit dezelfde manier van theologiseren een beschouwing moeten bevatten over de spiritualiteit van de arbeid. Daarmee voltooit de auteur dan de drieslag bidden (liturgische spiritualiteit), lezen (Anders leven – Kiemcellen) en werken. De twee boeken Anders leven en Kiemcellen vormen zeker het hart van dit vierluik waarbij vanuit de monastieke praktijk van het lezen op een reflexieve manier omgegaan wordt met de persoonlijke ervaring van de monnik. Ik hoop dat dit vierde boek er zal komen maar tot dan hebben we werkelijk alle tijd om de rijke inhoud van dit boek (en de vorige boeken) te blijven herkauwen.