De uitdrukking ‘oog in oog staan met’ iets of iemand roept een spanningsveld op: in een positie van recht tegenover elkaar staat iets te gebeuren. Er is sprake van een in de tijd gestold moment, waarin iedereen de adem inhoudt en alles verstilt. Dat kan zowel gepland als onverwacht zijn, positief en negatief qua betekenis. Denk bijvoorbeeld aan de ontmoeting van een ouder met de moordenaar van zijn of haar kind. Of het aanschouwen van een geweldig panorama na het moeizaam bereiken van een bergtop. Er is sprake van een spanning, die op ontlading wacht.

Mystiek

Het fenomeen ‘mystiek’ is niet aan tijd of cultuur gebonden en gaat over ingrijpende ervaringen. “Opnieuw zien we hier dat in de mystieke literatuur niet zozeer gefilosofeerd wordt over wie God is, maar veeleer beschreven wordt hoe hij met ons handelt, wat hij ons doet.” (Kick Bras, p. 49) Het gaat over het verlangen en streven van mensen naar contact met het levensmysterie, dat in christelijke kringen God wordt genoemd. “Nu kijken we nog in een wazige spiegel, maar straks staan we oog in oog”, schreef de apostel Paulus in het eerste boek aan de Korintiërs. En naar dat straks wordt uitgekeken, vaak in stilte. In Oog in oog. Christelijke mystiek in woord en beeld bespreekt Kick Bras aan de hand van een selectie kunstwerken en teksten uit een omvangrijk erfgoed hoe dat mystieke gedachtegoed is vormgegeven door de eeuwen heen. Hij gebruikt daarbij drie werken van de Duits-Russische expressionist Alexej von Jawlensky (1864-1941) als ankerpunten.

ooginoog

Structuur

De auteur gidst zijn lezers naar het wezen en de doorwerking van mystieke ervaring. Werken van Caravaggio, Giotto, Chagall, Rothko, Kiefer, Turner en Bernini passeren, maar ook iconen en glas-inlood ramen naast teksten van kerkvaders als Augustinus, mystici als Jan van Ruusbroec en Hadewych, en dichters als Percy Shelley en Ida Gerhardt. Als vertrekpunt neemt hij de mystiek in de Bijbel en doorheen de geschiedenis. Daarna zoemt hij in op het Godsbeeld, het beeld van Christus, de mens en de wereld tot nu toe. Dan volgen vijf veelgebruikte metaforen (ladder, spiraal, labyrint, pelgrimage en berg) en drie te onderscheiden fasen (zuivering, verlichting en vereniging) in de mystiek. In het laatste deel van het boek belicht Bras de doorwerking van de ervaring: contemplatief leven, navolging van Christus, dienst aan de armen, kennis en ervaring delen met anderen, werken aan de schepping, in lijden en sterven. “Niet al dit lijden van onze tijd kan bestreden en aangepakt worden. Een deel daarvan zal door ons gedragen moeten worden. En dan doet zich toch de vraag weer voor of het perspectief van verbondenheid met de lijdende Christus iets voor ons betekenen kan.” (Kick Bras, p. 188)

Levenshouding

Christelijke mystiek is een cultuur van gebed en stilte, van wachten, luisteren en vertrouwen op (ver)licht(ing) en nieuw perspectief. Mystiek beweegt zich in het spanningsveld tussen het aardse en het transcendente, vergankelijke en eeuwige, tussen mens en God. Paradoxaal? Vaag? Inderdaad, het blijft een fascinerend, niet te grijpen, maar ingrijpend fenomeen dat een mens wezenlijk kan
veranderen. Het is hoopvol te constateren, dat in de gebrokenheid van het bestaan, ervaringen van troost, compassie en vertrouwen oplichten. Vaak in de betrokkenheid op anderen: ‘De volheid van de liefde voor de ander is simpelweg in staat zijn aan die ander te vragen: ‘Wat scheelt eraan?’ (Simone Weil, 1909-1943, p. 183). Mystiek gaat ook over verantwoordelijkheid nemen en een tegenbeweging zijn waar onrecht, uitbuiting en geweld de boventoon voeren. Over het goede doen te midden van de medemensen. Kick Bras verwijst aan het eind van het boek naar theoloog en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer (1906-1945): “Bonhoeffer wijst een weg naar een sociale, een politieke mystiek. Daarin zijn het innerlijk schouwen en het verantwoord handelen geen gescheiden werelden, maar innig met elkaar verbonden.” (p. 215)

Doorwerking

De belangstelling voor filosofie, spiritualiteit en mystiek groeit. Ondanks ontkerkelijking en afbrokkeling van het begrip ‘God’ houden mensen zich nog altijd bezig met de zin van het bestaan. De oude antwoorden voldoen niet meer, maar de vragen blijven. Zo ook de behoefte iets van antwoord te vinden dat raakt aan persoonlijke ervaringen van haat en liefde, verraad en trouw, geweld en pacifisme, egocentrisme en altruïsme. De trage vragen vergen reflectie en bezinning in stilte. Kick Bras denkt in uitdagingen en mogelijkheden, “maar het werkt pas als degenen die in de mystiek de oplossing zien voor de hedendaagse vertwijfeling en verharding, zelf de nachtzijde van ons huidige tijdperk hebben doorleefd.” (p. 213) Niet klakkeloos van een ander aannemen, maar zelf ervaren. Het is een uitdaging om kennis te nemen van het oude en dat te vertalen naar nieuwe expressies van religiositeit.

Ja, jij ook!

Het werk ontroert mij. Wat raakt mij dan? Al lezend voel ik mij ‘inclusief’. Het gaat over alle aspecten van een mensenleven en ‘tastende mij’ krijgt een universele vraag gepresenteerd: Hoe zit dat met jou? Met welke houding en blik ga jij door het leven? Wat draag jij bij? Hier. Nu. Mystiek blijft ten diepste een mysterie. Het is noodzakelijk om de verbeelding, het gevoel, het ervaren van de natuur, dromen en poëzie de ruimte te geven om dat mysterie – symbolisch of abstract – op een of andere manier ‘hoorbaar, zichtbaar en aanvoelbaar’ te maken. In onze eigen woorden. De toekomst wil immers gestalte krijgen in ons en zoekt naar nieuwe wegen. Wil oog in oog komen te staan met de mens van nu. Dat vraagt ons om op verkenning te gaan, een ontvankelijke en reflectieve houding aan te nemen en oprechte verbinding met anderen aan te gaan.

‘De mystieke leer van eenwording met God is mijns inziens van blijvende betekenis.
Ook in onze tijd kan zij inspireren tot een fundamenteel vertrouwen in de goddelijke liefde,
die ons aanvaardt zoals wij zijn en tegelijk ons uitdaagt om te groeien in menselijkheid.’
(Kick Bras, p. 166)

Kick Bras is voorlopig nog niet uitgeschreven over mystiek: in de maak is Mystiek der Lage Landen (uitgeverij Kok), een coproductie met Hein Blommestein, karmeliet en hoogleraar mystieke theologie, en filosofe Désanne van Brederode. Het boek is te verkrijgen vanaf 14 november a.s.

marianne

Marianne van Waterschoot

Communicatiecoördinator

Marianne van Waterschoot werkt momenteel als communicatiecoördinator voor twee parochies. Ze doet daarnaast redactie & vertaalwerk en …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.