Mineke Schipper is emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap. Ze studeerde Frans, filosofie en literatuurwetenschap. Ze promoveerde op beelden van Europeanen in Afrikaanse romans. Beeldvorming van met name vrouwen loopt als een rode draad in haar non-fictie oeuvre, als ook de mythen en andersoortige verhalen over de ontstaansgeschiedenis van de mens. Voorbeelden van dat eerste zijn Een goede vrouw is zonder hoofd (1993) over Europese spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen en het zeer succesvolle en wereldwijd vertaalde Trouw nooit een vrouw met grote voeten (2004), over wederom spreekwoorden en zegswijzen met ‘wereldwijsheid’ over vrouwen. In het begin was er niemand (2010) gaat over oorsprongsverhalen van de mens en Adam en Eva (2012) over verhaal- en beeldtradities van de eerste mensen in de drie monotheïstische religies.
Bloot of bedekt is een verslag van een historische, geografische, culturele en morele reis door met name Europa, Afrika, Arabische landen en China. Dit zijn gebieden waar Mineke Schipper zelf gewoond en/of gewerkt heeft, en waar ze contacten heeft. De wegwijzers voor deze reis worden gevormd door thema’s en subthema’s, die van Schipper spannende titels hebben meegekregen als ‘Van een touwtje naar meer’, ‘Opwinding’, ‘Politiek van de pantalon’ of ‘Protest tegen bloot en bloot als protest’. Bedekking van het menselijk lichaam heeft van oudsher de functie van versiering, bescherming en/of de bedekking van schaamte. Gaandeweg het boek wordt duidelijk dat er meer functies zijn, zoals het benadrukken van hiërarchische relaties, sekseverschillen en individuele verschillen. Schipper verklaart de eerste bedekking van de zones van ons lichaam die te maken hebben met seksualiteit uit de menselijke evolutie, namelijk het feit dat onze voorouders op een gegeven moment rechtop gingen lopen en de geslachtsdelen zichtbaarder werden. Dat gold vooral voor de man: de penishouder werd het kledingstuk waarmee ongewenste erecties tegengegaan konden worden en de blote eikel werd een taboe.
Sinds het touwtje waarmee mannen hun penis zo vastbonden dat de eikel nooit zichtbaar werd, is de geschiedenis van de bedekking van het menselijk lichaam inderdaad behoorlijk complex geworden. Opvattingen over wat er bedekt moet worden en hoe blijken veranderlijk. Wat bedekken of juist tonen betekent, hangt af van de opvattingen in een bepaalde tijd en op een bepaalde plaats. Maar, zo schrijft Schipper, hoe bloot of bedekt we ook zijn, elke vorm van bedekking onthult op de een of andere manier iets over ons en maakt ons dus zichtbaar. Hoewel Schipper spreekt van het ‘warrige snoer’ van de geschiedenis van lichaamsbedekking, zijn er wel langere draden te ontwaren:
“Ook zonder dat mensen zich er nog van bewust zijn, gehoorzamen opvattingen over eigen en andermans mate van bedektheid meestal meer aan de dwang van tradities dan aan grillige modetrends” (p. 16).
Schipper is erudiet zonder betweterig over te komen. Ze koppelt verschijnselen en ontwikkelingen, zonder dat dit geforceerd overkomt. Ze schrijft toegankelijk zonder dat je het idee hebt dat ze simplificeert. Ze geeft veel informatie zonder dat je de draad kwijtraakt. En ze is er niet huiverig voor om conclusies te trekken, zoals: “Al met al lijkt het alsof vrouwen, anders dan mannen, in de beeldvorming geleidelijk tot hun lichamelijkheid zijn teruggebracht en vooral daarop worden beoordeeld” (p. 80). Aan de seksualisering van het gehele vrouwenlichaam besteedt Schipper veel aandacht. Er is eigenlijk geen plek op dat lichaam geweest dat niet kon zorgen voor opwinding bij mannen, en dat dus bedekt moest worden. In het oude Japan was dat de achterkant van een vrouwennek, in de Victoriaanse tijd was dat de vrouwenhiel, en in bepaalde religies waren/zijn dat de haren. Hoewel ze dat bij veel opvattingen in jodendom en christendom over vrouwen niet lijkt te doen, en ook niet bij verschijnselen als lipschotels of sierlittekens, geeft Schipper een scherp eigen oordeel ten aanzien van opvattingen over het bedekken van moslimvrouwen en degenen die de argumenten hiervoor vinden in Koran en overleveringen. Hierbij staat ze op het standpunt dat het bedekken van vrouwenhoofden, laat staan van totale lichamen, geen grond heeft in welke islamitische tekst dan ook. Hier had ze wat mij betreft minder fel van haar persoonlijke visie mogen getuigen.
Het boek bevat een uitgebreid notenapparaat, een literatuurlijst en, naast foto’s in de lopende tekst, aparte fotopagina’s.
