Schimmelpenninck doet een beetje denken aan een alcohol- of drugsverslaafde, die na een tijdje clean te zijn geweest toch weer bezwijkt voor de verleiding van de fles of spuit, omdat het zo lekker is. Want X beloont je berichten met likes en reposts. Je hebt het idee dat je impact maakt. Mensen vinden je geweldig of haten je. Je doet er toe.
Nu doet Schimmelpenninck, in tegenstelling tot anonieme accounts met veel volgers, er daadwerkelijk ook toe. Hij heeft een column in de grootste kwaliteitskrant van Nederland, hij is een BN’er, is op televisie en schrijft bestsellers. Hij is ook nog eens miljonair en graaf. En juist daarom is hij voor @JanL1969666 en andere rancuneuze anoniempjes de personificatie van ‘de linkse elite’, die zich hautain zou opstellen tegenover ‘het volk’. Schimmelpenninck laat zich door hen niet intimideren en noemt zijn tegenstanders ‘domrechts’: een strategie waarmee hij hen nóg bozer maakt, en zijn fans nóg enthousiaster.
De grote tegenstander van Schimmelpenninck, zijn Nemesis, is Wierd Duk. De Telegraaf-journalist is in veel opzichten een tegenpool. Duk geeft radicaal-rechtse rancune een stem. Verwart dit met de stem van het volk. Bejubelt het Gesundes Volksempfinden. Duk is in de ogen van Schimmelpenninck daarom de belichaming van domrechts.
Duk is helemaal niet dom. Hij heeft geschiedenis gestudeerd en won voor journalistiek werk lang geleden, in een sterrenstelsel hier ver vandaan, de Anne Vondelingprijs. Maar als Telegraaf-journalist geeft hij domheid een megafoon in handen. Verdraait de feiten zo, dat moslims en/of de ‘linkse elite’ overal de schuld van krijgen (Duk gebruikt hiervoor de term ‘rijklinks’). Hij appelleert aan gevoelens van boosheid, frustratie, minderwaardigheid en rancune, geeft mensen een zondebok. En speelt de vermoorde onschuld als zijn critici hem voor racist of extreemrechts uitmaken.
Schimmelpenninck heeft geen hekel aan mensen met een lage intelligentie, schrijft hij in zijn boek De domheid regeert. Hij heeft wel een hekel aan intelligente mensen die handelen in domheid en met hun leugenachtige boodschap van opzettelijke onwetendheid naïeve mensen misleiden om er zelf beter van te worden. Journalisten als Duk dus, politici als Donald Trump, Geert Wilders en Thierry Baudet en antivaxxers als Willem Engel. Ook heeft Schimmelpenninck een hekel aan die PVV-stemmers die eigenlijk beter moeten weten, maar toch op Geert Wilders stemmen. Zijn doen dit niet omdat ze zijn afgehaakt, maar omdat ze minder migratie willen. Aan ‘linkse’ wetenschappers en journalisten als Ewald Engelen en Arjen van Veelen, die vinden dat we begripvol moeten zijn tegenover domrechts, heeft Schimmelpenninck daarom ook een broertje dood. Want in plaats van naar echt te luisteren naar wat PVV-stemmers willen – minder migratie en minder islam – wijzen deze onderbuikfluisteraars op sociaal-economische factoren die mensen naar de PVV zouden jagen. Volgens Schimmelpenninck stemmen mensen radicaal rechts, omdat ze de luxe hebben om immateriële thema’s belangrijker te vinden dan materiële thema’s. Ze zijn dus helemaal niet arm of afgehaakt.
Het antwoord op ‘domrechts’ moet dus niet dialoog zijn, zo betoogt Schimmelpenninck, maar polarisatie. De democratische rechtsstaat wordt immers door Trump, Wilders en de zijnen bedreigd, met hun agitatie tegen minderheden, de wetenschap, de media en de rechterlijke macht. Ook moeten social media veel restrictiever optreden tegen racisme, om de platforms weer leefbaar te maken. De vrijheid van meningsuiting is niet onbeperkt. Ten slotte is Schimmelpenninck, in navolging van de Vlaamse publicist David van Reybrouck, een voorstander van meer directe democratie naar Atheens model. Als mensen door loting worden gekozen maken ze rationeler beslissingen en denken ze aan het algemeen belang, in plaats van aan hun eigen herverkiezing.
De domheid regeert is een lekker leesbaar schotschrift met veel goede punten. We worden nu inderdaad geregeerd door een kabinet dat van opzettelijke onwetendheid zijn geloofsbelijdenis heeft gemaakt. Iedereen die het nieuws volgt weet dat Israëlische Maccabi-fans zelf de onlusten zijn begonnen en taxichauffeurs hebben aangevallen, maar de door de PVV gedomineerde regering geeft moslims in het algemeen en Marokkaanse Nederlanders in het bijzonder de schuld, omdat zij antisemitisme in hun genen zouden hebben. En een begripvolle houding tegenover de PVV en andere extreemrechtse partijen helpt niet: toen VVD-leider Dilan Yesilgöz zei dat ze de PVV niet langer uitsloot als coalitiepartner besloten veel kiezers om PVV te stemmen, omdat de partij nu wel macht zou kunnen uitoefenen. Schimmelpenninck wijst in dit verband trouwens op Wallonië, waar niet alleen de politiek, maar ook de media een cordon sanitaire hebben gelegd. Het gevolg? Radicaal rechts krijgt er geen voet aan de grond.
Toch kleeft er aan dit pamfletje een probleempje, en dat probleem is Sander Schimmelpenninck zelf. Hij is te zeer betrokken bij deze discussie, te emotioneel, te partijdig vooral, om nog geloofwaardig te zijn in de ogen van mensen die zijn mening niet helemaal of helemaal niet delen. Zelf vind ik Schimmelpennincks polemiekjes heerlijk om te lezen en moet ik gniffelen om zijn steken onder water, maar niet iedereen kan dat hebben. Daarnaast is het betoog hier en daar eenzijdig. Als Schimmelpenninck het heeft over ‘domlinks’ wijst hij – terecht – naar het slechte campagnefilmpje van de SP tegen ‘Hans Brusselmans’ (Frans Timmermans), maar daar blijft het bij. Verder mist het boek historisch perspectief. Waarom was de Centrumpartij van Hans Janmaat marginaal, maar bevindt de PVV zich in het centrum van de macht? Het antwoord op deze vraag kun je op basis van Schimmelpennincks betoog wel beantwoorden, maar het was beter geweest dat hij dit zelf had gedaan. Tenslotte mist, maar dat is mijn stokpaardje, een vergelijking tussen domrechts en fundamentalistische christenen. Want allang voordat de wereld hoorde van QAnon, Pizzagate en InfoWars verspreidden extremistische christenen hun complottheorieën over de evolutietheorie, homoseksualiteit en de islam. Domrechts is dankzij social media groot geworden, maar is als fenomeen een stuk ouder.
Sander Schimmelpenninck. De domheid regeert. Hoe opzettelijke onwetendheid een politieke strategie werd. Paperback, 184 pagina’s. De Correspondent, november 2024.
