Waar gaat het boek precies over? In De grote koloniale oorlog hekelt De Ploeg de voorstelling van de Tweede Wereldoorlog als een strijd tussen het ‘goede’ Westen en het fascisme. Volgens hem is het fascisme een radicalisering van het liberalisme; beide stromingen zijn geworteld in het kolonialisme. De vrijheid waar liberalen voor staan, is volgens hem slechts vrijheid voor de rijke, witte mens. De ware bevrijders waren niet de Amerikanen en Canadezen, maar de communistische Sovjets.
Het boek bevat waardevolle inzichten. Fascisme en nationaalsocialisme kunnen inderdaad worden gezien als een verlengstuk of een radicalisering van het kolonialisme. De Ploeg laat zien dat de nazi’s zich voor de Holocaust niet alleen lieten inspireren door de genocide op de Herero en Nama in Namibië door het Duitse keizerrijk aan het begin van de twintigste eeuw, maar ook door de concentratiekampen in Libië, waar de Italianen in de jaren twintig en dertig Arabieren vermoordden. Daarnaast wijst hij op de genocide op de oorspronkelijke bevolking van Amerika, die plaats moest maken voor kolonisten. Dit inspireerde Hitler mede tot zijn plannen om Rusland en Oekraïne massaal te ontvolken en daarna te koloniseren met Duitse boeren.
Toch ontbreekt er in het betoog van De Ploeg veel historische context. Pas in de tweede helft van 1941 besloot de nazitop om alle Joden uit te roeien, na de invasie van de Sovjet-Unie en de Japanse aanval op Pearl Harbor, waardoor de Tweede Wereldoorlog een echte wereldoorlog werd. Daarvoor wilden de nazi’s de Joden ‘slechts’ deporteren, eerst naar Madagaskar, later naar het Generaal-gouvernement in Polen. Het besluit om de Joden uit te moorden werd niet genomen vanwege eerdere genocides op andere volkeren. Daarnaast was de belangrijkste reden om Rusland en Oekraïne te koloniseren de Vrede van Brest-Litovsk tussen het Duitse keizerrijk en de Russische communisten. De Duitsers leken begin 1918 de Eerste Wereldoorlog gewonnen te hebben in het oosten en bezetten een enorm gebied; Hitler wilde dat gebied graag terug.
Hiermee komen we bij het meest problematische aspect van het boek: het baseert zich te weinig op historische literatuur en is in de analyses te ideologisch. Zo mag de Holodomor, de door de USSR geïnitieerde genocide op miljoenen Oekraïners door honger in de jaren dertig, volgens De Ploeg geen Holodomor en geen genocide heten. Ook worden de miljoenen andere doden die het communisme in de twintigste eeuw heeft veroorzaakt ‘genuanceerd’ door te wijzen op de vele miljoenen slachtoffers van het kapitalisme.
Ook verdedigt De Ploeg het beruchte Molotov-Ribbentroppact tussen Stalin en Hitler van augustus 1939. Volgens hem stelde dit pact de Sovjet-Unie in staat zich te herbewapenen en uiteindelijk de oorlog te winnen. Historici denken hier echter anders over: dankzij dit pact werd Polen door nazi-Duitsland en de USSR verdeeld, en kreeg Hitler de vrije hand in West-Europa om Frankrijk te verslaan. Dit past echter niet in het revisionistische, pro-communistische verhaal van De Ploeg. Hij beschouwt de Sovjet-Unie niet als een imperialistische macht, ook al annexeerde Stalin in 1939-1940 de soevereine staten Estland, Letland en Litouwen en bezette het Rode Leger na de Tweede Wereldoorlog Oost-Europa.
De grote koloniale oorlog is daarom helaas een gemiste kans. Het pleidooi om het nog steeds te eurocentrische beeld van de Tweede Wereldoorlog bij te stellen en te verbreden is terecht. De Ploeg vraagt terecht aandacht voor slachtoffers die vaak vergeten worden, zoals de miljoenen Indiërs en Indonesiërs die stierven van de honger. ook breekt hij een lans voor helden die nog te weinig als helden worden erkend, zoals de miljoenen moslimsoldaten in het Rode Leger en de Franse en Britse legers, die ook hebben bijgedragen aan de nederlaag van Hitler.
We moeten toewerken naar een diverser en inclusiever verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen omdat onze maatschappij veelkleuriger is, maar ook omdat de feiten veelkleuriger zijn. Dit bereiken we echter niet door ideologisch gekleurde theorieën te verkondigen, maar door nieuwe, niet eerder geraadpleegde niet-westerse bronnen te bestuderen, niet-westerse ooggetuigen of hun kinderen te interviewen, en Indonesische, Chinese, Indiase en Arabische geschiedenisboeken over de Tweede Wereldoorlog te lezen. Dit kost uiteraard veel tijd, maar het brengt ons uiteindelijk veel verder. Geschiedenis gaat immers over de werkelijkheid, niet over hoe die zou moeten zijn. Vrij naar Hegel: ‘Dat is dan jammer voor het ideaal.’
Chris Kaspar de Ploeg. De Grote Koloniale Oorlog. Deel 1 – Een andere blik op WO II. Paperback, 300 pag. Starfish Books, januari 2025. ISBN 9789492734334.
