Jacques Ellul (1912 – 1994) heeft zo’n vijftig boeken geschreven en tal van artikelen. Hij bewoog zich op diverse terreinen, geschiedenis, sociologie en theologie. Een zekere bekendheid verwierf hij met zijn analyses van de allesoverheersende rol die de techniek in de moderne maatschappij speelt. Bij het grote publiek is hij onbekend gebleven, zeker wat zijn theologische werken betreft. Dat het wellicht belangrijkste daarvan nu in Nederlandse vertaling beschikbaar is, gaat daar waarschijnlijk niets aan veranderen, want De grote stad is geen lichte kost en zeker geen verlichte kost. Ellul, overtuigd reformatorisch en actief binnen de kleine protestantse kerk in Frankrijk, is niet van de zoete broodjes. Scherp en venijnig fileert hij het moderne vooruitgangsgeloof dat, zeker in de tijd dat hij zijn boek schreef, met een utopisch optimisme het nieuwe stadsleven propageerde. Ellul baseert zich op de Bijbel en laat zien hoe daarin de stad, vanaf het allereerste begin met Kaïn, teken en symbool van de menselijke opstand tegen God is geworden. Kaïn vermoordde zijn broer Abel, en daardoor werd hij veroordeeld tot een dolend en zwervend bestaan. Hij vestigt zich in het land Nod (Omzwerving), volgens het verhaal en bouwt zich daar een stad: “In de plaats van de bestemming die God zijn leven heeft gegeven stelt hij een bestemming die hij zelf heeft gekozen. Zoals hij inde plaats van Gods zekerheid zijn eigen zekerheid stelt. Het is de daad waarmee Kaïn zijn lot in eigen hand neemt en Gods hand in zijn leven afwijst” (p. 27).
Ellul leest de Bijbel als het ware met de vinger bij de tekst. Minutieus wijst hij in allerlei teksten de betekenissen en verbanden aan, die zijn centrale stelling ondersteunen. Het gaat hem om een zekere zakelijkheid in de analyse. Zijn kritiek op de stad heeft niets te maken met een pastorale nostalgie naar het platteland. Het gaat ook niet zozeer om de kritiek op het huidige stadsleven, al bevestigt dat wel zijn bedenkingen bij het corrumperende van het menselijke samenleven in grote, anonieme concentraties. Wat voor Ellul vooral geldt is dat de stad een element vormt in de geestelijke strijd die de mens op aarde heeft te voeren.
Op de achtergrond speelt Ellul’s visie op de menselijke geschiedenis mee. God heeft de mens in vrijheid geschapen. Hij wil met de mens in dialoog treden om de geschiedenis tot haar voltooiing te brengen. De mens breekt met zijn opstand die dialoog af, creëert daarentegen zijn eigen werken, de stad, de staat, de techniek, het geld enzovoort, met hun eigen – door de mens niet doorziene eigenwettelijkheid. Hij meent daarmee zelf de ideale wereld te kunnen produceren, maar werkt daarmee feitelijk aan zijn eigen bederf.
Protestants negativisme? Nee, want uiteindelijk weegt bij Ellul de genade – goed protestants? – altijd zwaarder. De stad wordt uiteindelijk door God aangenomen en omgevormd, dat is het beeld van het nieuwe Jeruzalem dat uit de hemel neerdaalt (in Openbaring). Zo groot is zijn liefde dat Hij “rekening houdt met de wil van de mens, rekening houdt met zijn verlangens en zijn dwaaste bedoelingen, dat Hij al zijn pogingen bijhoudt (…) God neemt zelfs de opstand van de mens voor Zijn rekening. Hij transformeert en vernieuwt die. Hij neemt de verschrikkelijke opstand van de mens op zich. Zo neemt God geleidelijk aan het hele werk van de mens op zich. Dat is de diepste betekenis van Gods schepping – voor de mens – van de laatste stad” (p. 225).
Al bij zijn leven was hij in het academisch milieu een buitenstaander, ook al omdat hij zich nooit in Parijs heeft willen vestigen. Zijn soms gebeitelde formuleringen en bijkans profetische toon zijn ook geen sollicitatie naar populariteit. Maar wat is het eigenlijk een verademing, om zo’n doorwrochte studie met een karakteristiek eigen geluid van een onafhankelijke geest te lezen. Ellul zet je tot denken aan. Hij legt onvermoede verbanden bloot en durft tegen heilige huisjes in te gaan. En ondanks zijn strengheid, is de grondtoon van zijn magnifieke studie één van hoop en belofte.
Voor meer informatie over dit boek of om dit boek te bestellen: klik hier.
