Recensie van ‘De ziel onder de arm’

Zeggen dat het ene stuk je meer aanspreekt dan het andere is een open deur. Zo is dat nu eenmaal met een bundel, ook al zijn de verschillende bijdragen van één hand. Maar in de lijn van haar boek, wil ik proberen aandachtig te lezen en na te gaan waar dat verschil in waardering vandaan komt.

De titel is niet zoals dat soms gebeurt aan één van de gebundelde artikelen ontleend en dus met opzet gekozen. Dat is ook het geval met de ondertitel, waarmee de lezer een leeswijzer wordt meegegeven. Deze bundel wil gelezen worden als een bijdrage aan of een oproep tot aandachtig leven.

Vervolgens verdeelt ze haar artikelen over vier afdelingen. Mijn indruk is dat de scheiding tussen die vier minder sterk is dan de verbinding, dus misschien moet je er ook weer niet teveel belang aan hechten. Maar de volgorde is in ieder geval niet chronologisch. Er is gekozen voor een thematische rangschikking. Elk van deze vier afdelingen krijgt een eigen, titel mee. Mooi gekozen, zoals bij de eerste afdeling: Zelfportret met wolken; of bij de derde: Op zoek naar wankelmoed.

In de verantwoording achterin het boek is keurig terug te vinden wanneer en bij welke gelegenheid de verschillende bijdragen zijn geschreven. De meeste zijn recent, een enkel artikel wat ouder.

Wat mij nu opviel is dat het meest recente werk het meest aanspreekt. Gelukkig gaat dat om het merendeel van de artikelen. Maar de paar bijdragen die ik wat minder interessant vond, staan vooral in de eerste afdeling, waar de thematiek het sterkst bepaald wordt door het persoonlijke (Zelfportret met wolken). Van Brederode schrijft eigenlijk altijd dicht tegen de eigen ervaring aan, ook in deze bundel, om van daar uit haar analyses en observaties een grotere reikwijdte te geven. Maar het is net of dat laatste in haar recentere werk beter lukt.

Ik weet niet precies waar dat door komt. Waarom storen die sterk door de persoonlijke ervaring gestempelde stukken je het ene moment en vind je ze het andere moment prachtig en aansprekend? Volgens mij omdat het in haar oudere werk soms om een soort intelligente zelfetalering lijkt te gaan en dat het daarin vaak ook blijft steken. Iets dat minder aan de orde is in haar recente artikelen waardoor deze authentieker overkomen? Het is alsof ze door de jaren heen gerijpt is, alsof er een diepere laag in gekomen is.

Misschien wordt mijn verschil in waardering veroorzaakt door het verschil in thematiek. Haar meest aansprekende artikelen vond ik zelf in de derde afdeling, Op zoek naar wankelmoed. Daarin is haar eigen katholieke geloofsbeleving prominent aanwezig. Maar dat verschil in waardering zegt wellicht meer over de voorkeuren van deze recensent dan over de kwaliteit van de artikelen. Dat menigeen dergelijke religieuze beschouwingen niet lust is bekend. Maar alleen al dat woord wankelmoed is prachtig, wat mij betreft. Voor Van Brederode is het twijfelend zoeken zinvoller dan het hanteren van vastgelegde zekerheden. Wat zij over haar geloof schrijft is dan ook niet zozeer bedoeld om te kietelen maar vooral om te prikkelen, ook al kan het soms behoorlijk stellig overkomen.

Als een ware fenomenologe kan ze even soepel inzoomen op de verschijnselen die ze beschrijft als uitvergroten en geeft ze altijd wat te denken. Het is bovendien allemaal in een verzorgde stijl geformuleerd. Ze leeft zoals ze schrijft, question-driven, gedreven door de vraag (141). En dat is in al haar stukken terug te vinden, maar in de latere dus overtuigender. Soms is ze wat te gemakkelijk in haar oordeel, soms is de toon net iets te populair, en schemert de voordracht nog door de tekst heen, maar nooit raakt ze onder niveau. Integendeel.

Er is wat mij betreft veel om van te genieten in deze bundel, te veel om het geheel in een enkel oordeel samen te vatten. Een mooi boek om met aandacht te lezen. Want om het met de schrijfster te zeggen:
“Luisteren (…) met een ontvankelijk oor en een open hart, dat is waarachtig schrijven.
En het waarachtig lezen bovendien. Niet om jezelf te vinden. Maar een ander.” (150).