De lezer wordt werkelijk meegenomen naar de waarheids- en verzoeningscommissie tijdens zittingen en hoort wat er gezegd wordt (“…The policeman came on horseback to get my father. He tied him to the horse and forced him to run behind it…”). Er zijn flarden van getuigenissen van daders en slachtoffers.
Het zijn niet alleen deze, vaak afschuwelijke, verhalen die het boek zo indringend maken, -we kunnen ons wel ongeveer voorstellen wat er aan de commissie tafel gezegd werd-, nee het is ook -en misschien wel juist- de manier waarop de verhalen weergegeven worden. In een krachtige en poëtische stijl beschrijft Mpho Tutu van Furth het werk van de waarheids- en verzoeningscommissie. De gesprekken die er gevoerd zijn en de gevoelens die geuit zijn, beschrijft ze als een liturgische dans.
Dat maakt dit boek, dat is uitgegeven in een reeks theologische boeken “My Theology” van Darton, Longman and Todd Ltd, London, zo indringend. Je voelt de pijn van beide zijden, van slachtoffers en van daders. En als lezer ervaar je, dat met alleen waarheid en vergeving er nog geen herstel is, en geen verzoening. Daarvoor is een helende reis nodig.
Met dit indringende boek levert Mpho Tutu een belangrijke bijdrage aan de steeds bredere discussie in ons land, over hoe we zouden kunnen omgaan met de doorwerking van het koloniaal en slavernijverleden. Ook hier is een helend proces nodig. Dat is geen eenvoudig proces, leren we uit het boek. Tutu van Furth geeft ons een aantal interessante noties mee, ik noem er een paar:
De notie dat vergeving niet iets is wat je geeft en vervolgens wegloopt, vergeving is het begin van een gezamenlijke reis. De notie dat om vergeving vragen, verschilt van persoon tot persoon en dat het uiteindelijk gaat om de reden waarom je vergeving vraagt: is dat om jezelf vrij te maken van schuld? Om de ander vrij te maken? Of om jullie beiden vrij te maken?
De notie dat politici gebrek hebben aan menselijkheid. De notie dat herstelbetalingen en vergeving alles te maken hebben met menselijkheid en waardigheid. De notie dat die moeilijke woorden “het spijt mij”, slechts het begin zijn.
Toen op 1 juli 2021 de Burgemeester van Amsterdam tijdens de nationale Keti Koti viering namens het bestuur van de stad excuses aanbood voor de rol die de stad gespeeld heeft tijdens de slavernij, zei, in de stilte die daarna viel, één van de aanwezigen: “Was dat nou zo moeilijk?”. Ik vond het een onvergetelijk moment, want nee, het aanbieden van excuses is niet moeilijk. Excuses zijn noodzakelijk, maar niet het eindpunt. Dáár begint de helende reis waar Mpho Tutu van Furth over schrijft.
Natuurlijk kunnen we hier in Nederland niet zomaar overnemen wat de waarheids- en verzoeningscommissie in Zuid-Afrika gedaan heeft. De daders en slachtoffers in de tijd van de slavernij leven niet meer en de waarheid hoeven we niet te zoeken. Die kennen we allemaal en die is gruwelijk. Maar deze commissie biedt een sterk voorbeeld van hoe we, ook hier in Nederland, een platform zouden kunnen creëren waar iedereen gehoord wordt. Waar alle perspectieven ertoe doen en niet slechts één bepaald narratief. Dat is waar het om gaat.
In aanloop naar het Herdenkingsjaar 2023 – precies 150 jaar na de feitelijke afschaffing van de slavernij door Nederland – biedt het boek van Mpho Tutu van Furth niet alleen een beklemmende en tegelijk prachtig geschreven inkijk in het werk van de Waarheids- en Verzoeningscommissie. Het beschrijft meer, en daarmee biedt het nuttige en zeer bruikbare informatie voor de helende reis, die we hier in Nederland hebben te gaan. Het boek is een aanrader voor ieder die zich wil voorbereiden op het komende Herdenkingsjaar.
Mpho Tutu van Furth. Forgiveness and reparation, the healing journey. Darton, Longman and Todd Ltd. London, 2022 (Engels, in de reeks “My Theology”).
