Wie ook maar iets van de alomtegenwoordigheid van grensoverschrijdend gedrag, seksueel misbruik, aanranding en verkrachting tot zich door laat dringen, wéét dat we als mensheid een serieus probleem hebben. Dat de Nobelprijs voor de Vrede dit jaar is toegekend aan Denis Mukwege en Nadia Murad Basee “voor hun inspanningen om het gebruik te beëindigen van seksueel geweld als wapen in oorlogen en gewapende conflicten” duidt op een groeiend bewustzijn. Het boek Heuvels van het paradijs van Schipper draagt belangrijk bij aan dit bewustzijn en legt de wortels van het probleem bloot.
Alleen de cover al is confronterend. Ik zie een naakte vrouw en ze bevalt me. Ze kijkt me niet aan en ik voel me een voyeur. Weet ze dat ik kijk? Even komt de gedachte in me op dat ze het fijn vindt bekeken te worden, maar op hetzelfde moment weet ik dat dit mijn projectie is. Wat zal ik doen wanneer ze me onverwacht recht aankijkt? Zal ik me betrapt voelen en m’n ogen beschaamd afwenden? Hoe kijk ik eigenlijk naar haar en wat valt er te lezen in mijn blik?
Sinds mensenheugenis is het vrouwenlichaam begeerd, bewonderd, gebruikt en misbruikt, en de reclame kan niet zonder. Mannen en vrouwen hebben elkaar altijd nodig gehad, maar waarom kregen mannen meer macht dan vrouwen? In helder proza, gelardeerd met goed gekozen citaten en veelzeggende afbeeldingen biedt hoogleraar en auteur Mineke Schipper met dit boek niet alleen een helder inzicht in de wereld van vóór #metoo, maar ook in de manier waarop we, bewust of onbewust, vandaag nog vaak met elkaar omgaan.
De titel is ontleend aan een middeleeuws studentenlied, waarin het vrouwelijk lichaam wordt bezongen: ‘Een boezem die bevallig rijst als heuvels van het paradijs. O genot van dit bezit.’ Het maakt de kern van het probleem pijnlijk zichtbaar: dat vrouwen ieder zelfbeschikkingsrecht ontzegd is en gezien en behandeld worden als bezit van de man.
Meisjes en jonge vrouwen lijden massaal aan het gevoel niet te kunnen voldoen aan een dwingend schoonheidsideaal, waarvan ‘aantrekkelijk en sexy zijn’ de met afstand belangrijkste component is. Zo kreeg ik als docent van een bezorgd veertienjarig meisje de vraag of het echt stom was dat ze ‘het nog niet gedaan had’.
Schipper laat met tal van voorbeelden zien dat bezitterig en denigrerend spreken over vrouwen alomtegenwoordig is. Dat ze daarbij het overnemen van grof taalgebruik niet schuwt, maakt dat je als lezer niet ontkomt aan de conclusie dat er iets fundamenteel en heel erg fout zit. Wat bijvoorbeeld te denken van de Groningse studentenvereniging Vindicat, die in de almanak de mooiste meisjes bespreekt en besluit met deze hartenwens: ‘Moge de gore wijven met hun kut over het kanon worden getrokken.’
We leven in een tijd waarin alles gezegd mag worden onder het mom van vrijheid van meningsuiting. Tegelijkertijd wordt er – terecht – afgewogen of bijvoorbeeld preken van imams niet haatdragend zijn en aanzetten tot geweld. Het is evident dat er in dit licht wel wat te zeggen valt over teksten zoals die van Vindicat en frases als ‘bier en tieten’ en ‘de chickies moeten voor me bukken’.
Schipper doet echter meer dan alleen wijzen op hedendaagse vrouwonvriendelijkheid en seksisme. Ze laat zien hoe deze vernederende benadering wereldwijd gesanctioneerd werd en wordt door cultuur en religie. In mythen en andere overgeleverde teksten klinkt weggedrukte mannelijke angst en twijfel door.
In de oudheid was de verering van godinnen en het vrouwelijke weliswaar niet ongewoon. De schrijvers van het Oude Testament wisten echter elk spoor van vrouwelijke verering radicaal uit. Jahweh is de eerste God zonder vrouwelijke concurrentie. Verhalen en beelden van Adam en Eva hebben diepe sporen nagelaten in het denken van gelovigen en ongelovigen. In de drie monotheïstische godsdiensten bleven theologen de zonde van Eva inzetten om negatieve eigenschappen op de vrouwelijke sekse te projecteren. Dat Eva geschapen werd uit de rib van de man, zou haar inferioriteit aantonen en bracht kerkvader Augustinus (354-430) tot de kwalificatie van de vrouw als mislukte man. Islamgeleerde Bukhari (810-870) stelt in een vaak met grote instemming geciteerd commentaar: De vrouw is als een rib; probeer je haar recht te buigen, dan breekt ze. Dus wil je profijt van haar, dan moet je genoegen nemen met de mate van kromheid die ze nog altijd heeft.
Algemeen aanvaard was en is dat het een vrouw niet toegestaan is in de kerk te spreken en ook niet om te onderwijzen en te dopen of in de eucharistie voor te gaan; ook mag zij voor zichzelf geen aandeel opeisen in enige mannelijke functie – en het minst van al de functie van priester.
Waar in naam van godsdienst en cultuur de helft van de mensheid principieel en structureel op achterstand is gezet, zijn hervormingen dringend noodzakelijk. Wanneer een eeuwenlange overdosis aan kleinerend commentaar bij vrouwen grenzeloze overgevoeligheid voor vernietigende kritiek veroorzaakt heeft, en grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld eerder mogelijk gemaakt dan voorkomen heeft, verdient het werken aan een mentaliteitsverandering de grootste aandacht. Je zou dan ook willen dat dit boek gelezen wordt door godsdienstige leiders en beleidsmakers, dat het verplichte kost wordt voor docenten en studenten, dat de thematiek op alle middelbare scholen uitvoerig aan de orde komt en werk wordt gemaakt van een humane seksuele opvoeding.
Heuvels van het paradijs maakt het onmogelijk de blik nog langer af te wenden en vraagt om een grondige bezinning op de manier waarop we als vrouwen en mannen naar elkaar en naar onszelf kijken. We hebben er veel bij te winnen wanneer we leren elkaar vanuit het hart van onze humaniteit als volkomen gelijkwaardige medemensen te benaderen en recht te doen.
Klik hier voor meer informatie of om het boek te bestellen.
